1930’lu yıllardaki Türklük tartışmaları nedeniyle 1935 yılında Sinan’ın başı, türbesindeki mezarından çıkarıldı. Emelin bilimsel olduğu sav edildi lakin asıl emel farklıydı.
Çıkarılan kafatası, bir daha yerine konulmadı ve bunca yıldır bulunamadı. Pekala bu asıl gaye tam olarak neydi?
“Bu deha, olsa olsa bir Türk’tür” denildi ve kafatası biçiminin “brakisefal” kriterini taşıyıp taşımadığına bakıldı. Nedir bu brakisefal?
– Görseldeki kafatası, Mimar Sinan’a ilişkin değil (1902 yılından bir fotoğraf).
Kafatası kemiklerinin ölçüldüğü bu formül, 20. yüzyılın başlarında antropologlar tarafından insan popülasyonlarını kategorilendirmek için kullanıldı.
– Görsel: Samuel George Morton’un 1839 tarihli çizimi “Bir siyahi kafatası, Bir Kafkas (beyaz ırk) kafatası, bir Moğol(Turani) kafatası”
Söz konusu metoda nazaran, üstten bakıldığında uzun ve düz olan kafatasları dolikosefal olarak isimlendirilir. Bu kafatası çeşidi, Avustralya yerlileri Aborjinler ile Güney Afrika yerlilerinde görülüyor. Daha oval olan kafatasları ise mezosefal olarak isimlendiriliyor ve Avrupalılarda ve Çinlilerde bulunuyor.
Geniş ve kısa kafatasları ise brakisefal oluyor; bu kategoriye ise Türkler, Moğollar ve Andaman ve Nikobar adaları(Bengal Körfezinde bulunan takımadalar ve Hindistan Birliği’nin eyâleti) yerlileri dahil.
İşte bu usul kullanılarak Mimar Sinan’ın Türk olup olmadığına bakılmak istenmiştir lakin kafatası endeksine dayalı bir sınıflandırma, insan ırklarının belirlenmesi için temel oluşturmuyor. Dünya halkları tarih boyunca birbirleriyle karışarak geliştiği için ırk tasnifinin objektif ölçütlere bağlanma çabası bilimsel değildir.
Bu dehanın Rum ya da Ermeni olduğu savları bulunuyordu.
Gerçekten de Sinan bir devşirmeydi, Türk olmama ihtimali yüksekti. Kayseri’nin Agrianos(bugün Ağırnas) köyünde Ermeni, Rum ya da Hristiyan Türk olarak doğmuştur. “Gebran” olarak nitelenen, Kapadokya’da yerleşik Şaman inançlı Türk topluluğuna mensup olabileceği de düşünülüyor. Yavuz Sultan Selim vaktinde devşirme olarak İstanbul’a gelmiş ve Yeniçeri Ocağı’na alınmıştır.
Brakisefalin bir Türklük kuralı sanıldığı yıllarda, kimi kentlerdeki mezarlar kazılarak 1040 adet kafatası Ankara’ya götürüldü(Bazı tarihçiler on binlerce olduğunu tez ediyor). Türk Tarih Kurumu Lideri Hasan Cemil Çambel, TTK Lider Yardımcısı Afet İnan ve TTK üyelerinden Şevket Aziz Kansu, Sinan’ın Süleymaniye’deki mezarından çıkarılan kafatasını, ölçüm yapılması için antropologlara götürdü.
Peki Mimar Sinan nitekim Türk müydü, yoksa Ermeni yahut Rum muydu?
Aslında bunun bir ehemmiyeti yoktu; Türk, Ermeni yahut Rum olması onun bedelini ne artıracaktı ne de azaltacaktı fakat yeniden de mezarı açtırıldı. Ölçüm sonrasında gazetelere haber verildi ve Mimar Sinan’ın “Türk” olduğu argüman edildi. Gazetelerdeki sözlerin birçoklarında aşırı milliyetçi sözler kullanıldı.
Kafatasının çıkarılma gayesi buydu. Pekala daha sonra neden kayıplara karıştı?
– Görsel: Mimar Sedat Çetintaş’ın imzalı bir fotoğrafı (1935 yılında, Süleymaniye’deki türbede çekilmiş).
Ortada bütün halde bir kafatası bile olmayabilir. Mimar Sinan’ın mezarını açan konseydeki vazifelilerden Mimar Sedat Çetintaş, yıllar sonra yaptığı açıklamada; “Tamamıyla kesme taştan yapılmış olan lâhdin yan tarafından toprağa girerek bir tekini çürütüp açtırdım. Buradan bir tek omzumla bir arada başımı sokabildim. Ceset büsbütün çürümüş; baş örneğinde bir toz halinde toprak, üstüne çökmüştü. Hava ve rutubetten çürüyor galiba ki Bursa’da Yeşiltepe’nin kav kısmında da bu türlü böyle o kadar cesetten bugün hiçbir şey kalmamıştır. Burada Sinan’ın adut denilen, omuzlardan inen kol kemiklerinin onar santim uzunluğunda birer kesim ile kafatasından üç-dört santim çapında bir kesim bulabilmiş ve bunları yönetim heyeti huzurunda antropolog dostum Şevket Aziz Kansu’ya vermiştim. (…)” diyordu.
Mimar Sedat Çetintaş’ın 1963’te yayımlanan bu açıklamalarına bakılırsa o devirdeki gazete haberleri yalandı.
Mezar, ne de olsa Mimar Sinan’ın vefatından 347 yıl sonra açılmıştı. Kafatasının bütün halde olmaması çok mantıklıydı. Küçük bir modül mevcutsa bile bunun nerede olduğu hâlâ bir sır.
Muhtemelen Ankara’da bilinmeyen bir mahzende saklanıyor. 1935 tarihli gazetelerin bir kısmında kafatasının Türk İslam Yapıtları Müzesi’ne kaldırıldığı yazıyor lakin bu hususta kesin bir bilgi bulunmuyor. Kimi tarihçiler ise Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde olabileceğini belirtiyor.
Bonus: Mustafa Kemal Atatürk’ün vasiyeti üzerine yaptırılan Mimar Sinan heykeli
Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesi bahçesinde yer alıyor.
Bugün Mimar Sinan’ın kafatası tahminen hiç yok lakin ölümsüz eserleriyle yaşamaya devam ediyor.
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5
Türkiye bayan ulusal voleybol grubumuzun başarılı oyuncuları...