Bir CDS’tir gidiyor son günlerde. Swap, rezerv, stagflasyon, gerçek getiri üzere tüm ekonomik tabirlere hakim olduğumuz son devirde bir Avrupalının yeni yeni duyduğu enflasyon teriminin ötesine geçtik finansal okuryazarlık konusunda. Aslen Türk halkının kur ve enflasyon pratiği geçmişten gelen deneyimlerle yüksek olurken, son günlerde bu CDS yükselişinin bize yani sıradan insanlara, maaşını ay başında alıp ödemeler sonrası kalanla düğünde takmalık altın alan, seneye yapılacak tatile akaryakıt parası ayıranlara tesiri ne olacak? Doç Dr. Cihan Bolgün’e sorduk????
Kimdir Cihan Bolgün?
20 yılı aşkın mühlet boyunca değişik özel bankalarda fon idaresi ve risk idaresi ünitelerinde misyon alan Bolgün, yönetici olarak bıraktığı bankacılık dalının ardından kurdukları bağımsız portföy idaresi şirketini 5 yıl faal bir biçimde yönettikten sonra ünlü bir yabancı portföy şirketine devrederek girişimcilik deneyimi de yaşadı. Akademi ile finans dalını eş vakitli yürüten Bolgün, doçent unvanı alırken, birçok üniversitede de öğretim vazifelisi olarak yer almanın yanı sıra TV programı ve yorumculuğu da yaptı. Hala tahlillerini yayımlayan isim, ‘Risk Yönetimi’ isimli 4 baskı yapan bir kitabın da muharriri. Ayrıyeten üniversitelerde de öğretim vazifelisi olarak vazife almasının yanında risk idaresi, finansal piyasalarda iddia teknikleri, uygulamalı portföy idaresi, makro ekonomik göstergelerin yorumlanması, varant, opsiyon, forward/swap, tahvil yatırım teknikleri alanlarında da eğitimler veriyor.
O halde buyurun sohbetimize????
CDS neden kıymetli? Daha değerli borç aldığımızı anladık. Hakikaten muteber mi? Kredi notları üzere bir gösterge mi? Yükselirse ne olur? Bulunduğumuz düzey ne manaya geliyor?
CDS’in evet kredi notları üzere gösterge durumu var ve hatta kıymetli bir gösterge. Uzun yıllardır hatta 80’lerde yaşanan Latin Amerika borç krizi devrinden bu yana tahvil piyasası için ağır olarak gündemde bulunuyor. Gelişmekte olan ülkelerde ülke riskini de satın alıyoruz. Yani yurt dışı borçlar ödenmezse, kredi geri ödenmeme riskini, gösteriyor, kasko üzere düşünürsek tahvil portföyü de CDS ile kaskolanıyor.
5 yıllık CDS’in 856 baz puan olduğuna bakarsak eurobond 5 yıl yüzde 8,56 prim ödemesi demektir. ABD tahvil faizinin de şu anda 3,40 oranında olduğuna bakarsak, Türkiye 5 yıllık borçlanmasında 8,56 + 3,40 ile yıllık yüzde 12 faiz ödemek zorunda kalır ve bu da 5 yılda yüzde 60 faiz yükü demektir. Tabi yükselmeye devam ediyor.
CDS’lerin 2003 düzeyine ulaşması halinde, yabancı yeni yatırımcının giriş yapmadığı söylenen bu ortamda, kaynak bulamaz mıyız? Bir de aslında dünyada faiz yükselişleri, mali sıkılaşma varken paranın kendi konutuna kaçmasıyla CDS ekstra etkilenir mi? Yoksa esasen konjonktür mü bu tarafta?
Para bulamama olayı en son etap oluyor. Arjantin ya da Yunanistan temerrüdü üzere düşünürsek, ki bunlar son 10 yıl içinde olan örnekler. Para bir halde bulunur lakin maliyeti artıyor son 4-5 yılda yaşadığımız bu durum.
Şu anda yaşanan sıkışma ise seçime 1 yıl kalmış olması, güç maliyetlerindeki yükseliş, cari açık tarafında da TCMB rezervlerindeki düşüş ile elde cephane kalmadığı görülüyor. Harcamalar yüksek ve geçen yıla kıyasla artışta olurken, cari açık 45-50 milyar olacağı iddia öngörülüyor ki geçen yıl bunun yarısından azdı. Parayı bulma noktasında ise eurobond borçlanmaların maliyeti artıracağı için kahır yaratacak.
Bu CDS birebir vakitte Türkiye’nin yüzde 41-42 ihtimal ile 5 yıl içinde temerrüt edeceğini fiyatlıyor. 1000 puan üzerine giderse bu oran yüzde 50’nin üzerine çıkacak. Bu zahmet demek. Kredi derecelendirme kuruluşları Moody’s ve S&P’de yatırım yapılabilir kademenin baya bir altındayız. Bu kaidelerde eurobond maliyetleri yüzde 15 yaklaşır ki çok yüksek bir oran, en son yüzde 10,60’tan borçlanmıştık. Fed’den de yıl sonuna kadar yüzde 2-2,5 oranında faiz artışı da gelecek.
CDS neden yükseliyor? Kurları nasıl yükseltir? Vatandaşa tesiri ne olur?
Dış borç maliyetin arttırdığı ölçüde faiz yükü geliyor ve 441 milyar dolar dış borcunun maliyeti yükseliyor. Vatandaşa direkt değil lakin evvel kura tesiri, devlete geçiyor. Devletten bankalara, bankalardan Hazine’ye silsile halinde devam eden bir tesir oluyor.
Ekonomide tek sorun faiz artırmamak mı? Faiz artırsak her şey yoluna girer mi? Yoksa öteki sıkıntılar mı yaratırız?
Faiz artırma kısmını geçtik artık. Faiz artıralım sorun çözülsün bitti. Hasta artık son evrede. Faiz, TÜİK yüzde 73,5, ENAG yüzde 160 haydi ortalama alalım yüzde 100’ün üzerinde enflasyon var yaşanan. 70 baz puan faiz artırımı üzere durum yok. Fed yarın başlayacak yıl sonuna kadar 4 toplantıda faiz artıracak bize de tesiri çok olacak.
Yıllarca portföy yöneten danışmanlıklar veren biri olarak, bu ortamda yatırımcı kendini nasıl koruyacak? Yatırımcının da ötesinde vatandaş kendini nasıl koruyacak?
Yatırımcı bilhassa nitelikli yatırımcı esasen kendini bir halde korudu. Bir kesim 4-5 sene içinde 150 milyar dolar döviz ile korundu. Asıl sorunu TL mudisi yaşıyor. Mevduatta oran yüzde 17 diyelim en fazla yüzde 20 daha üst çıkmaz. KKM’de toplamın yüzde 15’i bulunurken, TL mevduata görece korundu. En büyük sorun, TL’de kalan yatırımcı ve artık yapacak bir şey yok. Yüzde 73,5 oranında resmi enflasyon var artık ana para gitti ve kısa vadede de geri gelmez. Yoksullaşmış olunuyor daha az harcamaya yönelecekler.
Halkın kendini müdafaası ise mümkün değil. Döviz ve altın üzere enstrümanlara yatırım yapılıyor ki enflasyona karşı yanlışsız olan da bu.
Üst gelir kümesinde tekrar belirli bir kesim çok sayıda arsa, konut, otomobil üzere yatırımlarla korundu. Bundan sonra ise seçim ile bir değişim yaşanırsa bu yatırımların değerlemeleri değişebilir.
