Gerek yüzyıllar evvel yaşanan savaşlar, gerekse de milyonlarca yıldır devam eden kıta hareketleri sonucunda dünya haritasında sonlar pek çok kez değişti. Bazen bir imparatorluğun doğuşu ya da çöküşüyle dünya haritası sil baştan çizilirken; yıllardır değişmeyen bir ayrıntı, kıssayı bilmeyen insanlarda ister istemez merak uyandırıyor.
Gelin artık daima bir arada Afrika kıtasındaki devletlere ilişkin sınırların neden öbür kıtalardaki devletlere nazaran daha düzgün olduğuna ve öbür kıtalarda da emsal bir olay olup olmadığına göz atalım.
Günümüzde de hala sömürge bölgesi olarak tabir ettiğimiz Afrika’nın kıssası, kestirim ettiğimizden çok daha eskilere dayanıyor.
- Afrika kıtası ve sömürgeci devletlerin hakim oldukları bölgeler
Hepimizin bildiği üzere Afrika kıtasındaki neredeyse her devlet, zengin yer altı kaynaklarından dolayı yıllarca emperyalist devletler tarafından sömürülmüştü. Pek çok kaynağa nazaran Afrika’daki sömürü faaliyetleri birinci defa MÖ 576 yılında Mısır Firavunu II. Amasis tarafından başlamış ve bu süreci Yunan sömürgeciliği ve Büyük İskender takip etmişti.
Daha ileri düzey olan sömürge kademesi ise 13. yüzyılda, 1215 sularında Portekiz’in Fas kıyılarını işgal etmesiyle başladı ve yıllarca devam edecek olan sömürgenin birinci fitilini ateşledi.
Portekiz’in akabinde “ipini koparan emperyalist, Afrika’ya geldi” desek yeridir.
- Maviler Fransa, kırmızılar Birleşik Krallık ve kahverengi çizgiler başka sömürgeci devletlerin rotasını söz ediyor.
Portekiz’in 1215 yılındaki kıyı işgalinin ardından başta Birleşik Krallık ve Fransa olmak üzere; Belçika, İspanya ve İtalya üzere Avrupalı devletler Afrika kıtasındaki insan gücünü ve yer altı zenginliklerini sömürmeye başladı.
19. yüzyılın sonlarına geldiğimizde ise hem toprak büyüklüğü hem de nüfus bakımından dünyanın en büyük ikinci kıtası olan ve dünya üzerindeki toprakların %24,4’üne sahip olan Afrika’da emperyalistler tarafından işgale uğramamış hiçbir bölge (Etiyopya hariç) kalmadı. Halbuki ki 1876 yılında işgal oranı kıta genelinde %10 idi. Bu oran yalnızca 14 yıl sonra 1890 yılında %90’a yükseldi.
Masadaki pasta büyük ve pahalı olunca Avrupalı devletler uzlaşma yoluna giderek pastanın dağılmasını önlemek istedi!
Afrika, potansiyel ve mevcut iş gücü bir kenara dursun, yer altı zenginliklerin bakımından dünyanın tahminen de en varlıklı kıtasıydı ve emperyalist devletler birbirleriyle arbede etmeden alabilecekleri en büyük hissesi almak istiyordu. İşte bu doğrultuda Belçika Hükümdarı II. Leopold’un daveti üzerine Almanya’nın Berlin kentinde bir konferans düzenlendi.
Berlin Konferansı sonucunda Afrika kıtası 52 farklı bölgeye ayrıldı. Bölge ayrımları yapılırken dikkat edilen birincil ve en kıymetli konu yer altı kaynaklarıydı. Bu doğrultuda Afrika kıtasına enlem ve boylam çizgileri de gözetilerek hudutlar çizildi.
Bu 52 bölge (her biri kağıt üzerinde devlet), Birleşik Krallık (20), Fransa (18), Portekiz (5), İspanya (4), İtalya (3) ve Belçika (2) arasında güç ve toprak ehemmiyetine göre paylaşıldı. Ayrıyeten yeniden bu konferans sonucunda hissesine düşen bölgeyi işgal eden devletin, fiilen orada asker bulundurması zarurî kılındı. Asker bulundurmaması durumunda ise başka devletlerin askersiz bölgeyi sahiplenmesine müsaade verilmiş sayılacaktı.
Halen devam eden Afrika meselelerinin temelinde o gün alınan kararların hissesi çok yüksek.
Berlin Konferansı’nda Avrupalı devletlerin kendi çıkarlarına nazaran cetvellerle hudutlar çizmesinin olumsuz tesirleri günümüzde bile hala devam etmektedir. Bu rastgele hudut ayrımları ile tıpkı kabile 3 farklı devlete ayrılmış ya da birbirine düşman ve büsbütün zıt iki kabile tıpkı devlete verilmiştir.
Cetvelle hudut ayrımının getirdiği bu sıkıntıdan dolayı Afrika ülkelerinde devamlı olarak sınır savaşı, iç savaş, siyasi istikrarsızlık ve halk ayaklanması üzere olumsuz durumlar baş göstermektedir. Bu da doğal olarak Afrika’nın günümüzde yaşadığı maddi, temel muhtaçlık, eğitim ve sanayi üzere meselelere sebep olmaktadır.
Günümüzde Avrupalılar Afrika’dan elini eteğini çekmiş üzere gözükse de Afrika’da mevcut durumun müspet olduğundan bahsetmek güç.
Her ne kadar bugün Avrupalı devletler askerlerini Afrika’dan çekip sömürgeye son verdiklerini tabir etseler de hem geçmişte attıkları adımlardan hem de miras bıraktıkları problemlerden dolayı Afrika’nın genel durumunun düzgün olduğundan bahsetmek pek mümkün değil.
Nüfusunun %50’si 19 yaş altı gençlerden ve 54 farklı devletten oluşan Afrika kıtası, geçmişte büsbütün sömürülmüş bir kıta olmasaydı tahminen de sahip olduğu genç nüfus ve yer altı zenginlikleriyle bir arada, dünyanın en gelişmiş bölgelerinden biri olabilirdi.
Dünya haritasından sonra biraz da Amerika kıtasına yakından bakarsanız orada da bir Afrika görmeniz mümkün.
Detayları ve sebepleriyle Afrika devletlerinin hudutlarının neden düzgün olduğunu açıkladıktan sonra tıpkı Afrika üzere bir periyot sömürge devri yaşamış ve sonlar bakımından da mukadderatı farklı olmayan Amerika Birleşik Devletleri’ne değinmesek olmazdı. Her ne kadar bizler Amerika’daki farklı idari üniteleri eyalet olarak tabir etsek de tıpkı vakitte bu eyaletler için “devlet” sözü de doğrudur. Aslında Amerika Birleşik Devletleri’nin ismi de günümüzde içerisinde bulunan 50 eyaletten (devlet) gelmektedir.
Bir vakitler Birleşik Krallık sömürgesi olan ABD’deki eyaletlerin hudutları da yakından incelediğinizde tıpkı Afrika’daki üzere cetvelle çizilmiş üzere düzgündür zira bu sonlar da masabaşında çizilmiş sonlardır. ABD’deki eyaletlerin sonları çizilirken enlem ve boylam çizgileri, çöl, otoyol, su yolları ve nehirler üzere etkenlere dikkat edilerek çizilmiştir.
Eğer her şey Avrupalı devletlerin istediği üzere devam etseydi, bugün ülkemizin hudutları da cetveller tarafından çizilmiş olacaktı.
I. Dünya Savaşı devam ederken Avrupalı devletler, kendi ortalarında pek çok bilinmeyen mutabakat yaparak toprak paylaşımı konusunda ön adım atmıştı. Bu kapalı mutabakatlardan biri olan Sykes-Picot Anlaşması da ülkemizin doğu ve güney kısımlarının hudutlarını tıpkı cetvelle çizilmiş üzere bölüyordu.
Birleşik Krallık ile Fransa ortasında imzalanan ve Rusya’nın da onay verdiği bu zımnî mutabakat, daha sonra tıpkı öteki zımnî mutabakatlar üzere Rusya tarafından ifşa edildi. Sykes – Picot Anlaşması’ndaki hudutların Sevr’e nazaran daha net sonlar olduğunu ancak her iki muahedede da yer alan haritaların artık paçavra olduklarını rahatlıkla tabir edebiliriz.
Sınırları masa başında cetvelle değil de toprak üzerinde süngü gayreti vererek çizilmiş bir devlet olmanın haklı gururunu eğitim ve bilimle birleştirip gelecek jenerasyonlara layıkıyla aktarabilmek dileklerimizle…
Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 /
