Aslında açık tabut kültürü Amerika’nın bazı bölgelerinde yaygınken kimilerinde değil. Amerika’yla emsal kültürel ögelere sahip İngiltere’de bile bu kültür bulunmuyor. Her ne kadar Amerika ile özdeşleşmiş olsa da farklı ülkelerde de uygulanıyor.
Bize ve çok sayıda kültüre garip gelen açık tabut neden tercih ediliyor olabilir? Bir ceset görmek insanları daha da üzmüyor mu yahut korkutmuyor mu? Çok sayıda Amerikalının bu sorulara verdikleri yanıtları inceleyerek bu mevzuyu irdeleyeceğiz.
Amerikan halkında tabuta çok değer veriliyor, cenaze şirketlerinde on binlerce dolar pahasında tabutlar bulunuyor.
Buralarda her çeşit tabut görmek mümkün. Cilalı, cilasız; meşe ağacından yapılan, çam ağacından yapılan; çelik, bronz; açık, kapalı…
Konumuz olan açık tabutların üst ve alt olmak üzere iki kapağı bulunuyor, istenen taraf açılabiliyor. Birden fazla vakit sadece üst kapak açılıyor, alt kapak kapalı tutuluyor ve cesedin bacakları battaniyeyle örtülüyor. Üst kısma ise çiçekler bırakılıyor.
Ölen kişiyi son bir defa görme isteği bu kültürün doğmasında tesirli.
Amerika’daki cenaze hizmetleri büyük bir dala dönüştüğü için gerek tabut seçenekleri gerekse tertibin çeşidi çok ayrıntılı olabiliyor. Vaktinde birtakım istekler üzerine bu dalın fırsat sunmasıyla birlikte, açılabilen tabutların çıkmış olabileceği düşünülüyor.
Yani herhangi bir dönüm noktası ya da dini bir sebepten ötürü değil. Bu tercihi yapan Amerikalıların bahsettiklerine bakılırsa ölen kişiyi görebilmenin tesiriyle son vedalar daha tatmin edici oluyor ve yas sürecine yardımcı olduğu için insanlarda rahatlama tesiri yaratıyor. Ölen kişiyi uzun vakittir görmeyenler, onunla vedalaşamayanlar için bir fırsat sunmuş olunuyor.
Bizim kültürümüzde bu uygulama yok tahminen ancak en azından aile yakınları morga giderek naaşı son kere görebiliyor. Hatta cenaze yıkama esnasında da ölen kişinin yakınları bu anı izleyebiliyor.
Peki tabuttaki cesetler neden berbat görünmüyor? Hatta neredeyse huzurlu göründükleri bile söylenebilir.
Bunun nedeni ise yeniden cenaze hizmetlerinin titizlikle yapılıyor olmasıyla ilgili. Cenaze levazımatçısı, ölen kişinin mümkün olduğunca huzurlu görünebilmesi için cesede makyaj yapıyor. Şayet yüzde önemli düzeyde morarma, çürüme, yaralanma, parçalanma varsa adeta bir sanatçı edasıyla bunlar kapatılıyor. Tabutun olduğu kısımda ışıklandırma bile buna özel hazırlanıyor.
Eğer tabiri caizse ceset tamir edilemeyecek kadar berbat bir duruma gelmişse açık tabut tercih edilmiyor. İşte bu durumdan ötürü bir ceset hasarsız olsa bile kapalı tabuta koyulunca onun müthiş bir halde öldüğü sanılmasın diye özellikle açık tabut tercih ediliyor, yani “bakın, yakınımız huzurlu bir biçimde öldü” bildirisi verilmek isteniyor. Yakınları da sevdiklerinin meyyit vücudunu bu halde görünce bir ölçü teselli bulabiliyor.
Taziyeye gelenler ortasında ölüyü görmek isteyenler yaklaşıp ona bakabiliyor. Büyük çoğunluk bunu tercih etmiyor, uzun uzun inceleyip cesede dik dik bakmak elbette beğenilen karşılanmıyor.
Bakmak için gelenler bir anlığına bakıp gözlerini kaçırarak dua edip oradan ayrılıyorlar. Genellikle bu şahıslar, ölen kişiyi uzun vakittir görmeyenler oluyor.
Hani birinin öldüğüne inanmak istemezsiniz ya, ancak onun meyyit vücudunu görünce bu gerçekle artık kesin bir formda yüzleşirsiniz. İşte bu niyet de insanları bu seçeneğe itiyor.
Bazen de bir kişinin ölümüne kuşkuyla yaklaşanlar olabiliyor. İşte bu açık tabut sayesinde ceset onlara kesin bir delil sunduğu için kuşkular gideriliyor.
Bazıları bütün bunlara karşın kapalı tabut tercih ediyor.
Çünkü öbürleri huzurlu görsün diye vücudun kimyasallarla doldurulması fikri, ölen kişinin ailesini rahatsız edebiliyor. Son sefer görmek isteyenlerin taleplerine ise “sizin için pahalı olsaydı yaşarken ziyaret ederdiniz” niyetinde olabiliyorlar. Yani dini yahut kültürel bir mecburilik değil, sırf bir tercih ve alışkanlık.
Açık tabut farklılığının yanı sıra kremasyonun nedeni de merak ediliyor.
Kremasyon, cesedin 900-1200 derece arasında 70 dakika kadar krematoryumda yakılmasıdır. Bu kültür prehistorik(tarih öncesi) periyoda kadar uzanıyor. Grek yarımadasında ve Anadolu’da, cesedin yakılmasıyla birlikte ruhun göğe yükseleceği inancı nedeniyle yaygınlaştı. Roma İmparatorluğu’nda da kremasyonlar yapılıyordu ve cesedin külleri günümüzde de olduğu üzere kaplarda saklanıyordu.
Hristiyanlık yayılınca toprağa gömülme uygulamasına geri dönüldü fakat 1896 yılında yapılan Memleketler arası Tıp Konferansı’nda halkın sıhhati ve toprakların korunması için kremasyonun yaygınlaştırılması önerildi. Bu kararla birlikte günümüzde bile sıkça tercih edilen bir uygulama halini aldı.
Kremasyon fırınına(krematoryum) atılan ceset aslında büsbütün küle dönüşmez.
Geriye kemik modülleri kalır. Bu modüller soğuyunca mekanik bir öğütücüden geçirilerek toz haline getirilir. Daha sonra da urne ismi verilen özel kaplara koyulur. Ölen kişinin yakınları bu kabı ya saklar ya da kişinin vasiyeti üzerine okyanus, orman üzere yerlere dökülür.
Bize o denli görünse de aslında bu durumun tuhaf olduğu söylenemez.
Çünkü her kültürün kendi içinde normalleri var. Dünyanın pek çok bölgesinde çok daha farklı cenaze ritüelleri bulunuyor.
Kimi halklar ölüyü mezardan çıkarıp, ona giysiler giydirip etrafı gezdirebiliyor; bazıları ise viral görüntülerde da hatırlayacağınız üzere merasimi dans ve eğlenceli müzikler eşliğinde yapabiliyor.
Kültürlerde değişmeyen tek şey ise cenazeye gösterilen hürmet, bu hususta bütün milletler tek bir çatı altında birleşiyor.
