İnsanlığın geçmişine bakınca bilimde gerçekleştirdiğimiz ilerleme epeyce muazzam Kozmik ölçekte az önce Belki bir mamut Sakarya escort falan avlarız diye taş yontan bir tıp olarak uzay araçları yapıyor ve cihanı keşfediyor olmamız dayanılmaz süratli bir gelişme Öte yandan uzay kadar uzak olmasa da onun kadar bilinmez olan Adapazarı escort öbür şeyler var ve bunlardan biri de beynimiz
Öncelikle beynimizin bir fonksiyonu olduğunu dramatik formda geç öğrendiğimiz hatta O başla uygun bizim de ortada soyumuz tükenmemiş dediğimiz için bilhassa son Sedirvan escort 150 yılda beynin çalışma formuna baş yoran çok sayıda bilim insanı bulunuyor Bu bilim insanlarından kimileri da çok parlak ve dikkat cazibeli çalışmalara imza attı ya da atıyor Bu çalışmaların biri de Asya Hastalığı Sorunu
Öncelikle Asya Hastalığı Problemi nedir
Aslında bu problem bir niyet deneyidir Bu sorun iktisat alanında temel teorilerden biri olan rasyonel karar teorisine karşı da kullanılır Rasyonel karar teorisine nazaran beşerler tüm alternatifleri bilir ve bu bilgiyle kendileri için optimal seçimi yapar Asya Hastalığı Sorunu ise o işin o kadar da kolay olmadığını gösterir
1984 yılında Daniel Kahneman ve Amos Trevsky diyor ki insanların karar verme düzeneğinin sahiden de rasyonel olup olmadığını test edelim Bunu da ilkokul öğretmenlerimizin en sevdiği sözlerden olan kulağımızı tersten gösterme usulüyle yapalım Pekala nasıl işliyor bu metot Şöyle ki şahıslara olasılıksal olarak beklenen sonucu birebir olan sorular soruluyor lakin farklı sözcükler seçiliyor
Önce küçük birer Fahrettin Koca oluyoruz
Deneyimiz gereği küçük bir adada İl Sıhhat Müdürü görevini üstleniyoruz Her şey hoş giderken özel kaleminiz size makus bir haberle geliyor Bir salgın hastalık başlamış ve bu hastalığa Asya Hastalığı ismini vermişler
Uzmanlarınızla toplandığınızda size diyorlar ki 600 kişinin ölmesini bekliyoruz Önümüzde salgınla çaba etmek için iki tane alternatif var Bu alternatiflerin sonuçları ise şöyle
- a Bu program sonucunda 200 kişiyi kesin olarak kurtaracağız
- b Bu program sonucunda ⅓ ihtimalle herkes kurtulacak lakin ⅔ ihtimalle de kimseyi kurtaramayacağız
Beklenen paha her iki durumda da 200 kişi oluyor Yani aslında olasılıklar ortasında bir fark olduğunu tez etmek mantıklı değil Artık beşerler risk almak istememiş garanti olanı tercih etmiş hem esasen hekimler çok daha farklı formlarda düşünebiliyor üzere şeyler aklınıza geldiyse ona da araştırmacıların bir yanıtı var Bu çalışma esasen tabiplerle yapılmış fakat deney burada kalmamış Siz olsanız hangisini seçerdiniz
Gelelim birebir sorunun başka soruluş biçimine
Aynı senaryo uzmanların karşımıza oturduğu toplantıya kadar tıpkı halde gerçekleşiyor Bu sefer uzmanlarımız farklı seçenekler sunuyor Sunulan senaryolar şu formda
- c Muhakkak 400 kişi ölecek
- d ⅓ ihtimalle kimse ölmeyecek ⅔ olasılıkla hepsi ölecek
Bu soru ise başka bir hekim kümesine soruluyor Siz olsanız hangisini seçerdiniz
Sonuçlar ise beklenmedik halde şaşırtan oldu
Elimizdeki birinci senaryoda insanların tercihi büyük oranda 72 A seçeneği oldu İkinci senaryoda ise insanların büyük çoğunluğu D seçeneğini 78 seçti Tahminen sizlerin de seçimleri misal halde farklı olmuş olabilir ancak aslında A ile C B ile de D seçeneği birebir şeyi anlatıyor
İnsanların kullanılan sözcüklere nazaran farklı karar vermesinin nedeni Çerçeveleme etkisi
Bu araştırma insanların pek de o kadar rasyonel kararlar veremediğini duygusal etmenlerin de kararlarda tesirli olduğunu gösteren hoş bir örnek alandaki de en tanınan çalışmalardan biri O denli ki Kahnemann ve Tversky bu çalışmaları ile 2002 yılında Nobel almıştır Ortaya attıkları teori de Çerçeveleme Tesiri altında ele alınan Beklenti Teorisi’dir
Bu örnek insanlara biraz uzak gelse de aslında günlük hayatımızda bu durumla sık sık karşılaşırız Her ne kadar akla birinci kullanıldığı yer siyasetmiş üzere gelse de aslında iktisatta habercilikte ve öteki alanlarda da kullanılır Hatta bu etkiyi firmaların nasıl kullanabildiğine dair geçmişten bir de örnek verelim tam olsun
Geçmişte çerçeveleme tesirini en hoş kullanan firmalar kredi kartı firmalarıydı
Kredi kartları birinci çıktıkları periyotta bu kadar yaygın değildi Bu yeni teknolojiyi tutundurmaya çalışan firmalar komite ödemek istemeyen kuruluşları ikna etmeye çalışıyordu İnsanların kredi kartlarıyla almayı tercih ettiği şeylerin başında da akaryakıt geliyordu
Akaryakıt firmaları ise 1’lik kurulu ödemek istemedikleri için kartlı alışverişlere 1’lik bir komisyon koymak istedi Bunun kredi kartları daha pahalıdır halinde bir çerçeveleme tesiri yaratması ise kimsenin işine gelmiyordu Bunun üzerine iki taraf bir ortaya geldi ve kredi kartı firmaları dahiyane bir tahlil sundu Buna nazaran bütün alımlarda akaryakıt 1 artırımlı olacaktı lakin peşin ödeme yapanlar 1 indirim hakkına erişecekti Bu durumda oluşacak algı ise Akaryakıtı nakit almak daha ucuza geliyor olacaktı
Ek olarak beşerler paranın gerçek bedelini unutmaya çok eğilimlidir 101 liralık alışverişe 100 TL 1 TL komite yazarsanız kızarlar lakin bu örnekte olduğu üzere işlem yaparken 1 liradan bir şey olmayacağını düşünürler
Asya Hastalığı Sorunu yakın vakitte yaşanan Covid 19 pandemisi ile birlikte adeta gerçek hayatta da test edilmiş oldu Birtakım ülkeler daha yumuşak birtakım ülkeler daha sert tedbirler aldı Sonuçta hangisinin daha gerçek olduğunu ise yakın gelecekte göreceğiz üzere duruyor
