Benim çocukluğumda çizgi roman daha ulaşılabilir bir şeydi. Gazeteler hafta sonu çocuklar için küçük fasiküller halinde çizgi romanlar verirdi. Pek çok kişi o çizgi romanlar aracılığıyla muhteşem kahramanları tanımıştı. Biz büyürken dalda çok şey değişti lakin bunu anlamamız biraz vakit aldı.
Oyun sistemleri ve televizyon üzere alternatifler nedeniyle çizgi romanların popülerliğinin düşmesiyle birlikte 90’lı yıllar, Marvel ve DC üzere firmalar için çok kuvvetli geçmeye başlamıştı. DC’nin Marvel’a satılması bile gündeme gelirken, Sandman gibi serilerin daha önemli ve kendine has hali da yükselen yeni kıymet olmuştu. Image Comics üzere bağımsız yayıncıların, ABD Çizgi Roman Otoritesi‘ni umursamadığı Spawn gibi seriler ise yeni bir ışık yaktı ve yayıncılar, daha sert seriler yazmaya başladı.
Bu periyotta çıkan Frank Miller’ın Dark Knight öyküleri, Nolan’ın Batman filmlerine temel oluşturdu. O periyot çıkan Punisher gibi karakterler çok büyük satış sayıları yakaladı. Bunun üzerine yayıncılar her geçen ay daha yabanî öykülerle okurların karşısına çıktı. Sonuç olarak okurlar “E kâfi ama” diyip bu serileri eksiksiz bıraktı, yayıncıların krizi de derinleşti.
Tüm Marvel, Star Wars, Pixar ve öteki Disney içeriklerini Disney+’tan izleyebilirsiniz.
Bu krizden çıkışın yolu karakter haklarını satmak oldu
Neredeyse para eden her karakterin hakları cüzi ölçülere sinema stüdyolarına satıldı. Buradan gelen para ve sinemaların sağladığı ilgi sayesinde çizgi roman yayıncıları ayakta kaldı. Bilhassa Sony’nin yaptığı Tobey Maguire’lı Örümcek-Adam ve Marvel’ın gölgede kalmış kahramanlarından Blade, sinemada büyük muvaffakiyet sağladı. Bunun üzerine kolları sıvayan Marvel, kendi sinematik cihanını kurmaya başladı.
Ellerinde Örümcek-Adam, X-Men, Fantastik Dörtlü üzere karakterler olsaydı Marvel, muhtemelen Avengers’ın yüzüne bile bakmazdı. Ellerinde sadece Avengers olunca onlara nazaran bir kıssa ile beyaz perdeye geçtiler. Açıkçası Avengers: End Game ile sona eren birinci 3 faz oldukça büyük muvaffakiyet yakaladı, ayrıyeten eleştirmenler ve izleyenlerden de olumlu yorumlar aldı. Sonrasında çıkan üretimlerde ise çabucak herkes birebir şeyi düşündü: Marvel bozmaya mı başladı?
Çizgi romanların durup durup sıfırlanmasının bir nedeni var
Çizgi roman evrenlerine aşina olanlar, durup durup kainatların başa dönmesine alışkındır. Bu durumun pek çok nedeni var, karakterleri yenilemek istemeleri, yeni okumaya başlayacak bireylere bir başlangıç noktası vermek istemeleri, yeni karakterler eklemek istemeleri üzere nedenler bu duruma sebep olsa da, en kıymetli etmenlerden biri artık öykülerin bir ortada ilerletilemeyecek kadar dallanıp budaklanmasıdır.
Bu dallanıp budaklanmaların en temel nedeni ise para sevgisidir, güzel öykü anlatmak değil. Bir periyot Wolverine karakteri birebir anda hem kendi serisinde, hem Avengers serisinde, hem X-Men’de hem de bir öbür karakterin serisinde yer alıyordu. Günümüzde de devam eden bir alışkanlık olarak o devirde alıp 8 sayılık bir kıssa okuduğunuzda, öyküyü tam anlamanız için öncesi-sonrası, etkisi-tepkisi, yan serisi ana olayı derken okumanız gereken öykü onlarca sayıya ulaşıyordu.
Bunu çabucak bir örnekle açıklayayım. Marvel’ın şu anki basamakta “yeni Endgame” olarak düşündüğü sinema Secret Wars. Secret Wars’ın temel alacağı eser sırf 9 fasiküldü. Tek tek şuraya yazıp gözünüzü korkutmayayım lakin olayları tam olarak anlamak için okumamız gereken fasikül sayısı 200’e yakın.
O kadar kıssanın hepsinde tıpkı kaliteyi tutturmak mümkün mü?
Koltuk imalatı falan yapıyor olsalar tamam da, ortaya yaratıcılık ve sanat konulacak bir mevzuda pek yemiyor arkadaşlar. Her müellif her karakteri birebir biçimde yazamıyor. Bunun bana nazaran en hoş örneklerinden biri Deadpool. Özgün bir mizahı olan, kaotik bir karakter olduğu için birtakım öykülerde çok yavan kalıyor, birtakım kıssalarda ise macerayı tek başına sırtlıyor.
Benzer bir sorun bugün Marvel üretimlerinde da karşımıza çıkıyor
İlk Marvel Sinematik Kainatı (MCU) sinemalarını 2008 yılında izlemiştik. Iron Man ve Hulk’ın akabinde 2009 yılı boş geçmiş, 2010 yılında Iron Man 2, 2011’de Thor ve Captain America: The First Avenger sinemalarını görmüştük. 2012 yılında da birinci Avengers sinemasını izledik. Faz 1 böylelikle kapanırken, Faz 2’de ise her yıl 2 yeni sinema gördük. Bu devirde birinci MCU kontaklı dizi olan Agents of S.H.I.E.L.D de ekranlara geldi. 2015 yılında bir de Agent Carter dizisi izledik.
Faz 2 ile Faz 3 ortasındaki geçiş sürecinde Netflix, Daredevil dizisiyle karşımıza çıktı. Onu Jessica Jones, Luke Cage, Iron Fist, The Punisher ve The Defenders izledi fakat bu sinemalar ana MCU kozmosuna bağlı olsalar da öyküleri bağımsız olarak ilerletilmiş diziler oldu.
Faz 3’te de birinci yıl 2 sinema izledik lakin sonrasında bu sinemaların sayısı yılda 3’e çıktı. Bu esnada Runaways ve Cloak & Dagger gibi gençlik dizilerini gördük. Yıl da 2019 oldu. Ortada pandemi çıktığı için salonlar kapandı, o yüzden 2020 yılını sinemada boş geçtik. Ortada en makul karakterin makus adam olduğu Inhumans gibi öte makus işlenmiş bir dizi ve Helstrom üzere birden fazla kişinin ismini bile duymadığı bir üretim da gördük.
Sonuç: 12 yıl, 23 sinema, 1’i direkt 7’si dolaylı formda MCU ile temaslı, 1’i alakasız 9 dizi.
Çoklu evrenlerle birlikte çoklu imaller da geldi
2021 yılında tam 4 farklı Marvel filmini sinemada gördük. 2022 yılına ilişkin 3 sinema var. Gelecek yıl ise yeniden 4 sinema göreceğiz. İzlediğimiz direkt MCU ile temaslı dizi sayısı ise daha şimdiden 8’i buldu. 2025’e kadar yeni gelecek olan 11 dizi daha var. 2024-25’te çıkacak olan 5 yeni sinema dışında daha ayrıntıları açıklanmamış 4 sinema bulunuyor. Yani 2021-2025 periyodunda 20 sinema, 19 dizi izlememiz gerekecek ki her şeyi anlayalım. Bu da daha düşük CGI kalitesi, daha az özenilmiş sinemalar ya da karakterler, daha özensiz, yalnızca olayı ilerletmeye çalışan senaryolara mahkum ediyor.
Bu noktada bir öbür sorun da kainatlar çoklu olsa da yazarların oldukça tekli olması. İşte siyahi karakterleri koyduk, oraya buraya farklı etnik kökenlerden karakter attık, bayan kahraman sineması yaptık diyerek kurtulabilecekleri bir şey de değil bu. Marvel en nihayetinde Disney’in para kazanmak için kullandığı markalarından biri. Bu markanın içeriklerinin de aile dostu, daha sevinçli, daha eğlencelik sinemalar olmasını istiyorlar. Sonuç olarak sinemaların hepsi gitgide birbirine benziyor. Çünkü artık bir MCU kitlesi oluştu ve bu genel izleyici kitlesi, üretimlerin da hududunu belirliyor. (Marvel’ı kopyalamaya çalışan DC’nin de kendi yapısal sıkıntıları var fakat onu başka müellifim.)
Marvel’dan yorulmuştuk, artık tükeniyoruz
Peş peşe gelen üstün kahraman üretimleri bizi yormuş, üretimlere emek veren insanları ise neredeyse tüketmişti. Cümbüş dalı ise çarklarını çevirmek için sinemaları ve dizileri peş peşe göndermeye devam ediyor. Genel kalitenin bir tık düşmesi, sistemli gelir akışı olması açısından Disney tarafından kabul edilebilir görüyor. Pekala bu nereye kadar gidecek? İnsanların yeni Marvel içeriklerine ilgi göstermeyeceği noktaya kadar, tıpkı çizgi romanlarda olduğu üzere. Üstelik bu durumun gerçekleşmesi, Disney’in varsayım ettiği kadar uzak bir tarihte de olmayabilir. Anketlerde üstün kahraman sinemalarından keyif aldığını söyleyenlerin sayısı birkaç ayda %41’den %36’ya düştü. Kendini Marvel hayranı olarak tanımlayanların oranı ise %87’den %82’ye geriledi. Yani aslında küçülen bir pazarda kaybolmaya başlamış bir ilgi kelam konusu, ki bu anket Thor: Love and Thunder vizyona girdikten 2 hafta sonra yapılmıştı.
Tüm Marvel, Star Wars, Pixar ve başka Disney içeriklerini Disney+’tan izleyebilirsiniz.
Benim görüşüme nazaran gelecekte Marvel karşımıza yeni pek çok karakter çıkaracak lakin bu karakterlerin hepsi uzun soluklu olmayacak. Secret Wars kıssası ile birlikte artık eskide kalması gereken ya da tutmamış karakterler kıssadan çıkarılacak ve sonrasında da orijinal bir Marvel cihanı başlayacak. Tıpkı çizgi romanlarda olduğu üzere.
