TBMM Genel Heyeti’nde görüşülen, sıhhat çalışanlarının özlük haklarına ait yasa teklifini yetersiz bulan 11 sıhhat emek ve meslek örgütü; özlük haklarını, yanılgılı mevzuatları, haksız malpraktis uygulamalarını, sıhhatte şiddeti, mesleksel değersizleştirmeyi reddettikleri açıklamalarda bulundu.
Son periyotta artan bu iş bırakmalar nedeniyle hastalar da mağdur olmuş durumda. Kimi hastalar hekimlerin hak arayışını desteklerken kimi hastalar ise tabip bulamadıkları için bu grevlerin sayısının fazla olduğunu düşünüyor. Bütün bunlar iki taraftan birinin empati yoksunluğundan mı kaynaklanıyor? İş bırakma aksiyonları Hipokrat Yemini’ne aykırı mi? Etik açıdan gerçek olan nedir? İşte bu sorulara içeriğimizde cevap bulacaksınız.
Hastanelerde tabip bulmak günden güne zorlaşıyor.
Sağlık çalışanlarının karşılaştığı çeşitli zorluklar onların beyin göçü gerçekleştirmesine ya da büyük çaplı grevler düzenlemesine neden oluyor. Bu durum doğal olarak hastaları da etkiliyor ve tabip bulabilmek her geçen gün daha da zorlaşıyor.
Hatta geçtiğimiz günlerde bir ambulans sürücüsü, bir onkoloji hastası için 3 saat boyunca hastane aramak zorunda kaldığı için bir hareket yapmıştı. Sıhhat Bakanlığı önünde kendini ambulansa kilitleyen ambulans sürücüsü, “Oksijen tüplerini açtım, Sıhhat Bakanı buraya gelmezse ambulansı patlatırım” demişti.
Sağlık çalışanı, etraftakilere megafonla seslenerek, “Ben terörist değilim. Kimse gelmesin, Sıhhat Bakanı gelene kadar buradayım. Vatandaşlara ziyan vermek istemiyorum. Ben devletin hastanesinde iş yapamıyorsam vatandaş ne yapsın? 3 saattir onkoloji hastası için hastane arıyorum. Servise teslim edemedim. Ağır bakımlık hasta. Bu aksiyonum devlete ziyan vermek hedefiyle değil. Hasta haklarını savunmak için bu hareketi yapıyorum. Ben devletin hastanesinde iş yapamıyorsam; hastalar, hasta yakınları, bu millet ne yapsın?” tabirlerini kullanmıştı. İkna edilen ambulans sürücüsü, bir müddet sonra hareketini sonlandırmış ve Sıhhat Bakanı’yla görüşmüştü.
Bu mevzuda fikirlerini aldığımız hastaların büyük çoğunluğu bu grevleri destekliyor lakin bazılarıysa randevu alamadıkları için çeşitli aksaklıklar yaşadıklarını belirtti. Sıhhat sistemi her ne kadar problemli olsa da hekimlerin biraz daha empati kurması gerektiğini düşünen hastalar bulunuyor.
Bütün bunlar kimi etik sıkıntıların doğmasına neden oldu. Sıhhat çalışanlarının grevi hakikaten Hipokrat Yemini’ne karşıt mi?
Hipokrat Yemini; tabiplerin, mesleklerini onurla uygulayacaklarına dair kuşaklardır ettikleri bir yemindir. Antik Çağ’da yaşamış ve Batı tıbbının kurucusu olduğu kabul edilen Hipokrat ya da onun öğrencilerinden birisi tarafından yazıldığı kabul edilir.
Zaman içinde tekraren değişikliğe uğrayan özgün metinde, tıp ilahı Asklepios üzerine yemin edilirken günümüzde ise “onur” üzerine yemin edilmektedir.
Hipokrat Yemini’nin en aktüel metni şu biçimdedir:
Hekimlik mesleğinin bir üyesi olarak;
Hayatımı insanlığın hizmetine adayacağıma,
Hastanın sıhhatine ve iyiliğine her vakit öncelik vereceğime,
Hastamın özerkliğine ve onuruna hürmet göstereceğime,
İnsan hayatına en üst seviyede hürmet göstereceğime,
Vazifemle hastam ortasına; yaş, hastalık ya da engellilik, inanç, etnik köken, cinsiyet, milliyet, politik niyet, ırk, cinsel yönelim, toplumsal pozisyon ya da öbür rastgele bir özelliğin girmesine müsaade vermeyeceğime,
Hastamın bana açtığı sırları, ömrünü yitirdikten sonra bile kapalı tutacağıma,
Mesleğimi vicdanımla, onurumla ve yeterli hekimlik prensiplerini gözeterek uygulayacağıma,
Hekimlik mesleğinin onurunu ve saygın geleneklerini bütün gücümle koruyup geliştireceğime,
Mesleğimi bana öğretenlere, meslektaşlarıma ve öğrencilerime hak ettikleri saygıyı ve minnettarlığı göstereceğime,
Tıbbi bilgimi hastaların faydası ve sıhhat hizmetlerinin geliştirilmesi için paylaşacağıma,
Hizmeti en yüksek seviyede sunabilmek için kendi sıhhatimi, esenliğimi ve mesleksel yetkinliğimi müdafaaya dikkat edeceğime,
Tehdit ediliyor olsam bile, tıbbi bilgilerimi, insan haklarını ve ferdî özgürlüklerini çiğnemek için kullanmayacağıma,
Kararlılıkla, özgürce ve onurum üzerine,
Ant içerim.
Greve katılan bir doktora, merak edilen soruyu sorduk: Bu iş bırakma hareketleri Hipokrat Yemini’ne aykırı mi?
“Hipokrat Yemini’nin hiçbir yerinde bana şiddet uygulanmasına ses çıkarmayacağım, özlük haklarımı savunmayacağım üzere bir unsur de yok. Hipokrat Yemini’nin temelinde ‘hastalar ortasında ayrım yapmayacağım ve onların sıhhati için hakikat olan şeyleri yapacağımiz’ vardır. Ayrıyeten Hipokrat Yemini’nde ‘Hastanın sıhhatine ve iyiliğine her vakit öncelik vereceğim’ unsuru vardir. Bizim bu iş bırakmalarımızdaki en değerli konulardan biri de hastalarımızı 5 dakikada değil de en az 20 dakika muayene edebilmek ve onlara daha güzel hizmet verebilmek var. Yani bu iş bırakma hem hastaların daha uygun bir hizmet alabilmesi için hem de doktorların özlük haklarını alabilmesi için yapılıyor. Hipokrat Yemini’ne muhalif değil, birebir o doğrultuda yapılmış bir iş bırakmadır. Aciller, ağır bakımlar, diyaliz üniteleri, onkoloji kısımları iş bırakmaya dahil değildir. Ayrıyeten acil ameliyatlar da iş birakamaz.”
Türkiye’den Almanya’ya göçen bir doktora da mevzuyu sorduk: Burada olsaydınız greve katılır mıydınız?
“Orada olsaydım greve ben de katılırdım. Sonuçta hakkımı alamıyorum ve daha pek çok maniyle karşı karşıyayım. Hem bu grevler dünyanın her yerinde oluyor, Almanya’da da yapıldı. Türkiye’den farkı ise sıhhat çalışanları grevler sonucunda haklarını daha kolay alabiliyor, orada bu çok sıkıntı maalesef. Burada yalnızca 1 günlük göstermelik bir grev oluyor. Üstelik Almanya’daki sıhhat çalışanı grevleri halk tarafından da büyük ölçüde destekleniyor, Türkiye’deki üzere reaksiyonla karşılanmıyor. Hastalar hekimlere yüklenmemeli, tam bilakis takviye olmalı ki uzun vadede daha rahat tedavi edilebilsinler.”
Genel Sağlık-İş Sendikası Lider Yardımcısı Ali Kemal Akgül ve bir Uzman Dr. arkadaşı da bahisle ilgili merak edilenleri yanıtladı:
Bu harekete katılmak Hipokrat Yemini’ne aykırı mi? Etik (hem mesleksel hem sosyal) açıdan nerede bulunuyor bu grevler? Hastaların mağdur olması hakkında ne düşünüyorsunuz?
Hipokrat Yemini; “Tıp fakültesinden aldığım bu diplomanın bana kazandırdığı statü, hak ve yetkileri berbata kullanmayacağıma, hayatımı insanlık hizmetlerine adayacağıma, hastalarımı şad edeceğime, insan hayatına mutlak surette hürmet göstereceğime, mesleğim münasebetiyle öğrendiğim küçük sırları saklayacağıma, hocalarıma ve meslektaşlarıma hürmet ve sevgi göstereceğime lisan, din, milliyet, cinsiyet, kadro, ırk ve parti farklarının misyonumla vicdanım ortasına girmesine müsaade vermeyeceğime, mesleğimi dürüstlükle ve onurla yapacağıma namusum ve onurum üzerine yemin ederim.” biçimindedir.
Hipokrat tarafından söylendiği kabul edilen “Önce ziyan verme (primum non nocere)” kelamı, zarar vermeme unsurunun temelini oluşturur.
“Tıp toplumsal bir bilimdir… Siyaset büyük ölçekte, tıptan öteki bir şey değildir… Doktorlar yoksulların doğal savunucularıdır…” diyen, patolojinin babası olarak kabul edilen Rudolph Wirchow, hekimlik mesleğinin, yalnızca hasta tedavi etmekle sonlu olmadığını tabir etmiştir.
Dünya sıhhat örgütüne nazaran; “Sağlık yalnızca hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve toplumsal taraftan tam düzgünlük halidir.”
Bu tanımlamalardan yola çıkarak, hekimlik mesleği yalnızca hastalık ortaya çıktığında onu tedavi etmek, hasta muayene etmek, tetkikler yapmak , reçete yazmak ile hudutlu değildir. Hekimlik mesleği, toplumun bir bütün halinde, bedenen, ruhen ve toplumsal olarak tam bir yeterlilik halinde olması için, hastalık öncesi durumları, sosyo-ekonomik problemleri da içeren geniş bir yelpazede, sorumluluk sahibidir. Esirgeyici Hekimlik anlayışı ile, hastalığın ortaya çıkmasına neden olan etmenleri ortadan kaldırmak ismine gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak üzere tarihi bir misyon üstlenmiştir.
Ne yazık ki 1945 yılından itibaren, Dünya Sıhhat Örgütü’ne yönelik olarak yürütülen operasyonlar ile, global olarak, hekimlik mesleği yalnızca tedavi edici hekimlik anlayışına indirgenmeye çalışılmakta, sonları daraltılmaya, aktifliği kısıtlanmaya çalışılmaktadır.
Bu bilgiler ışığında; bu aksiyonlara katılmak Hipokrat Yemini ile aykırı düşmemekte, çünkü tabipler, üstteki 6 paragrafta söz edilen gerçeklikler ışığında, temelinde kendileri için değil, özde içinde yaşadıkları toplumun sıhhat hakkı için bu hareketlere katılıyor ve toplum ismine bir itirazı lisana getiriyor. Etik açıdan baktığımızda da aslında sonuç değişmiyor. Asli vazifenin -tedavi edici mi yoksa esirgeyici hekimlik mi?- ne olduğu sorusunun yanıtı bu grevlerin, hem toplumun hem de siyasi iktidarların dikkatini -yaklaşmakta olan tehlikeye- çekmek ismine, tam da yanlışsız bir yerde konumlandığını göstermektedir.
Yine hasta mağduriyeti açısından baktığımızda, akla gelmesi gereken birinci soru; hasta mağduriyetinin nedeni ‘bu hareketler mi, yoksa bu aksiyonların münasebeti olan ve günümüzde ülkemizde uygulanana sıhhat siyasetleri mı?’ olmalıdır. Hastaları asıl mağdur eden, gündemde olan hareketler değil, şu an ülkemizde uygulanmakta olan piyasacı sıhhat anlayışıdır.
Bu hareketlerin arkasında yatan münasebet; ülkenin içinde bulunduğu sosyoekonomik tablo, ulusal kamucu ve halkçı sıhhat siyasetlerinin terk edilmesi ve Dünya Bankası tarafından dayatılan siyasetlerin uygulanması sonucunda, halkın fiyatsız, nitelikli ve sürdürülebilir sıhhat hizmetlerinden faydalanmasının engellenmesidir. Bu aksiyonlar yaklaşmakta olan tehlikeye dikkat çekmek ismine yapılmakta.
Hastaların ve hekimlerin niyetleri bu halde. Pekala etik açıdan tarafsız bir halde baktığımızda hakikat olan nedir? DDI Akademi’nin kurucusu Düşünür Dağhan Dönmez’in de fikirlerini aldık:
“Elbette bu yalnızca bir yorum. Bugünün dünyası ile Hipokrat’ın dünyası ortasında epey fark var. Tıpta da bu türlü. Bugün uzmanlaşma denilen problem ile karşılaşıyoruz. Uzmanlaşma, pek çok yararının yanı sıra bütün ile kesimin kopmasına da neden oluyor. Hipokrat’ın dünyasında doktor, bedenin bütününden sorumlu kişiydi. Hatta ruhtan da sorumluydu. Filozofların birden fazla tabipti zati. Bugün, bedenle tabip ortasındaki bağ zayıfladı. Kendi alanıyla ilgili olmadığı fikriyle hekim, hastayı değerlendirmeyebiliyor. Yani artık hasta direkt olarak tabibi değil, kurumsal bir kişilik buluyor karşısında. Ortada araçsal bir ilgi var. Artık hasta, zincirin bir kesimi haline geliyor. Hasebiyle hasta, hekim grev yapsa da bir biçimde diğer bir kanalla doktora erişebilir mi buna da bakmak lazım. Hipokrat Yemini bir biçimde hala geçerli ancak o periyot kadar hissedilmiyor. Ortaya bir zincir yapı girmiş oluyor. Evet, tabibin hastaya bakmadığı an Hipokrat’a aksi düşülmekle bir arada bugünün dünyası bu türlü bir hale gelmiştir. Ayrıyeten hekimin grev hakkını kullanarak bir yanıyla da sonraki hastaların daha güzel hizmet almasını sağlaması da kelam konusu.”
Peki, dünyadaki hekim grevi örnekleri nasıl?
Gelişmiş ülkeler de dahil olmak üzere dünyanın her yerinde sıhhat çalışanları greve gidebiliyor. Örneğin;
- İspanya‘daki tabipler, süreksiz mukavelelerle çalıştırılan tüm hekimlerin takıma alınmasını, süreksiz mukavelelerle ilgili yönetmeliğin değiştirilmesini talep ettikleri için greve gitmişti.
- İngiltere‘deki tabipler ise kendilerini geceleri ve cumartesi günleri randevu vermeye zorlayacak yeni bir mukavele için grev yapmıştı.
- Mısır‘daki hekimler ise hükûmetin tabipler ve sıhhat çalışanlarının özlük haklarının düzenlenmemesi üzerine greve gitme kararı almıştı.
Özetle; Türkiye’deki sıhhat sisteminde pek çok ülkeye kıyasla hem daha fazla sorun bulunuyor hem de bu problemler bir türlü tahlile kavuşmadığı için yahut çok geç kavuştuğu için grevler ne yazık ki hem artıyor hem de uzun sürüyor.
Konuya farklı bakış açılarından bakabilmeniz ismine farklı tarafların fikirlerini aktardık. Umarız ki bir nebze olsun empati kurmanızı sağlayabilmişizdir.
