Dolunayın insan psikolojisini etkilediği, kabahatleri artırdığı, uyku nizamını bozduğu hatta bayanların adet döngüsünü etkilediği üzere pek çok söylenti var. Ayrıyeten astrologlar da bu mevzuyu oldukça seviyor ve her dolunay periyodunda sizi nasıl etkileyeceğine yönelik satırlarca açıklama yapıyor.
Binlerce yıllık insanlık tarihi kadar eski dolunay efsaneleri ve bu efsanelerin birtakım ‘verilerle’ desteklenmesi alışılmış ki sırf bir dolunay gününde kendini berbat hisseden birinin ya da ünlü bir astroloğun dikkatini çekmemiş. Bu mevzu hakkında yapılmış pek çok bilimsel araştırma var. Pekala bu araştırmalar ne söylüyor? Dolunay, denizlerde ve göllerde yarattığı gelgit tesiri üzere, insanları da etkiliyor olabilir mi?
Ay’ın evreleri birtakım canlıları hakikaten etkiliyor
Evet bu bilgi hakikat. Ay ışığı kimi canlıların bilhassa de üreme döngülerini etkiliyor. Örneğin birtakım balıklar yumurtlama döngülerini Ay ışığına senkronize ederek ürerler. Bunun nedeni ise Ay ışığını muteber ve değişmez bir çeşit ‘saat’ üzere konumlandırmaları. Yani neyin vaktinin gelip gelmediğini anlamak için Ay’ın evrelerini kullanıyorlar.
Hatta kimi hayvanların insan eseri ışık kaynakları sebebiyle olması gerekenden aydınlık olan bölgelerde yumurtlama ve üreme döngülerinde değişiklikler olduğu biliniyor.
İnsanların doğurganlığı ile dolunay ortasında bir ilişki olduğuna da uzunca yıllar inanılmış. Pek çok kültürde ve inançta dolunay doğurganlık ile ilişkilendirilmiş. Lakin bu bahiste yapılan bilimsel çalışmalar, durumlar ortasında bir irtibat bulamamış. Yani hayır, dolunay insan doğurganlığını ya da adet döngüsünü etkilemiyor.
Dolunayın psikolojimizi etkilediği, kabahatleri artırdığı üzere söylentiler gerçek mu?
Buna da yanıtımız hayır. Bilim insanları bilhassa dolunayın beşerler üzerindeki her cinsten tesirine dair tezleri çeşitli araştırmalara mevzu etmiş. Fakat elde edilen sonuçlar ya böyle bir tesirin olmadığını ortaya koymuş ya da tutarsız birtakım datalar sebebiyle ‘belirsiz’ bir sonuç vermiş.
Tutarsız dataları de biraz açıklamak gerekirse; örneğin bir araştırmada dolunay gecelerinde artan trafik kazalarına ait birtakım sonuçlar ortaya çıkmış. Ama araştırma incelendiğinde, sonucun trafik kazalarının aslında istatistiksel olarak fazla olduğu hafta sonlarına denk gelen dolunaylara odaklandığı fark edilmiş. Yani hafta içine denk gelen dolunaylarda da kazaların arttığına dair bir delil bulunmuyor. Haliyle sorun tekrar dolunayda değil.
Yapılan araştırmalar sonucunda yayınlanan 100’den fazla raporu inceleyen bir takım, dolunay ile insan davranışı ortasındaki ilişkiyi ortaya koyacak hiçbir kesin dataya rastlamamış.
Uyku nizamına ve psiokolojiye tesiri konusundaki tek ‘pozitif’ açıklama ise sokak aydınlatmalarının olmadığı, dolunayın büyük bir ışık kaynağı olduğu devirlere gidiyor. Bu açıklamaya nazaran çağdaş toplumdan çok çok evvelce, dolunay insanların uykularına olağanda olmayan devasa bir ışık kaynağı olarak tesir etmiş olabilir.
Her gece zifiri karanlıkta uyuyan beşerler, bir ihtimal aydınlık gecelerde uykusuzluk çekmiş olabilir. Bu da bipolar bozukluk üzere uyku sisteminin bozulmasının davranışları etkilediği ruhsal birtakım rahatsızlıkları tetiklemiş olabilir. Ancak bu açıklamanın da doğrulu %100 değil ve olsa bile sorun ‘gözüme ışık vuruyor, uyuyamıyorum’dan fazlası değil…
Dolunayda oluşan gelgitler sayesinde su üzerinde bir çekim tesiri olduğunu biliyoruz; ya %60’ı sudan oluşan bedenimiz da bu durumdan etkileniyorsa?
Dolunayın insan davranışlarını etkilediğinden katiyetle emin olan insanların bir öbür savunması da dolunayın denizler ve göller üzerinde yarattığı gelgit etkisi. Bu teze nazaran dolunay tıpkı deniz ve göllerde olduğu üzere, %60’ı sudan oluşan bedenimizde da benzeri bir tesir yaratıyor olabilir. Ama bilime nazaran bu türlü bir durum kelam konusu değil. Pekala neden?
Öncelikle Ay’ın bir öteki evresi olan yeni ay evresinde de deniz ve göllerde gelgitler en az dolunay kadar tesirli bir biçimde yaşanıyor. Fakat yeni ayda kendini daha mutsuz hissettiğini söyleyen birine rastlama olasılığınız oldukça düşük. Ya da kazaların ve hata oranlarının arttığına, doğurganlığın yükseldiğine yönelik datalar sunmaya çalışanlara da… Şayet Ay’ın çekim gücü üzerimizde bu kadar etkiliyse, sanırım misal senaryoları yeni ay için de duymalıydık.
Ayrıca Ay’ın çekim kuvveti sadece göl ve deniz üzere açık su kaynaklarına tesir ediyor. Bedenimizde bulunan su ise bir deniz ve göl üzere tanımlayabileceğiniz bir su birikintisi olmaktan çok uzakta.
Bir başka nokta ise Ay’ın çekim kuvvetinin insan beynine ve bedenine tesir edebilecek kadar güçlü olmaması. Kıymetli gökbilimcilerden George Ogden Abell bu durumu ‘Kolumuza konan bir sivrisinek, bize Ay’ın uygulayabileceğinden daha fazla yerçekimi kuvveti uygular‘ kelamlarıyla açıklıyor…
Peki neden milyonlarca insan dolunayın onları etkilediğine inanıyor?
Bu sorunun pek çok cevabı olabilir. Örneğin binlerce yıldır aktarılan kıssaların bunda büyük bir tesiri olduğunu söyleyebiliriz. Birebir formda, dolunayla ilgili ‘uğursuzluk’ ya da tam bilakis ‘bereket’ üzere mitlerin yıllardır medyanın takviyesiyle büyümesi de kesinlikle tesirli olmuştur. Ama daha net bir yanıt da var; aldatıcı korelasyon.
Yanıltıcı korelasyon, sırf dolunayın bizi etkilediğine değil; burçlar üzere öbür ‘astrolojik’ kıssalara de inanmamıza neden olan durumlardan biri. Tarifi ise şöyle; aralarında nedensel bir ilgi bulunmayan ya da üçüncü bir etkenden etkilenmeleri nedeniyle ortalarında yapay bir bağlantı gözlemlenen değişkenlerin birbirlerine ‘neden-sonuç’ alakası ile bağlanarak gerçek kabul edilmesi.
Dolunay üzerinden açıklayacak olursak; dolunaylı bir gecede bir olay olduğunda bunu hatırlama ve dolunay ile ilişkilendirerek hafızamıza atma eğilimi gösteririz. Fakat bir öbür dolunaylı gecede hiçbir şey yaşanmadığında, bu bilgi de beynimizde yer etmez. Aklımızda kalan ise dolunaylı bir gecede berbat bir şey olduğudur.
Sonuç olarak, şimdiye kadar yürütülen bilimsel araştırmalar, dolunayın insan bedenini etkilediğine dair rastgele bir kesin ispat sunamadı. Şimdiye kadar duyduklarınız, yüklediğiniz mana, tahminen eski kıssalardan kalan dolunay ritüelleri sizi dolunayın farklı tesirleri olduğuna inandırmış olabilir. Yeniden de dolunayın olmadığı rastgele bir akşamda makus hissettiğinizde ya da dolunay olmayan bir gecede huzursuzluktan uykusuz kaldığınızda, kendinize tüm bunları tekrar hatırlatmalısınız.
Karanlık bir gökyüzünü aydınlatan dolunaya bakınca büyülenmemek elde değil. Ay’ın sadece bu etkileyici manzarası bile bize farklı hisler hissettirebilir. Lakin bu, kim bilir kaç yaşında olan devasa bir ağacı ya da havada süzülen bir kuşu gördüğümüzde de hissedebileceğimiz bir şey. Bu yüzden, sizi nasıl etkileyeceğini anlamaya çalışıp kendinizi sınırlamak yerine, enfes dolunay manzarasının tadını çıkarın!
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5
