Bazen birtakım sorular aklımıza gelir ve asla yanıtlarını bulamayız. Örneğin arıların ballarını almak için kovanlarına dalmayı birinci kim akıl etti? Yahut atların üstlerine binmek üzere cesaretli bir aksiyonu birinci kim göze alabildi?
Bu yazımızda bu sorulardan birinin cevabını arayacağız: Birinci ineği kim sağdı? Birinci hayvansal sütün içilebilir olduğunu kim keşfetti? Hayvanın göğsünü sıkıp sütü bir kovaya doldurduktan sonra yaptığı süreci geri dönüp halkına nasıl açıkladı? Gelin bu olayı derinlemesine bir araştıralım.
Birinci süt ne vakit sağıldı?
Bu olayı anlatmak için birinci olarak biraz arkeolojiden konuşmamız gerekiyor. Birinci süt sağma süreci muhtemelen çiftçilerin keşfiydi. Bir avcı-toplayıcının, emzirdiği yavrusunu çok derecede koruyan büyük bir yaban ineğine gereğince yaklaşabilmesi pek mümkün değildi. Bu sebeple birinci süt sağımı yalnızca yerleşik hayata geçtikten sonra gerçekleşebileceğinden ötürü bunu keşfedenlerin çiftçiler olduğuna inanılıyor.
Tarihteki birinci sağılmış süt, milattan 8000 yıl kadar evvel var olmuş çanak çömlek kesimleri içindeki süt yağlarının lipid kalıntıları tahlil edilmesiyle tespit edildi. Birinci süt sağılmasının en güçlü delilleri, sığırların bol olduğu kuzeybatı Anadolu topraklarında bulunmuştur ve bu da önde gelen araştırmacıları birinci sağılan hayvanların muhtemelen sığırlar olduğunu düşünmeye itmiştir.
Olağan ki koyunlar da sağılmış olabilir fakat bol süt tedarikçileri olmaya fizyolojik olarak ineklerden daha az adapte olmuşlardır. Günümüzde beşerler en çok süt sanayisinde inek sütüne aşina olduklarından, bu yazıda temel olarak sığırlara odaklanacağız. Pekala hayvanlarını sağmaya karar veren birinci insanların aklından neler geçiyordu?
Birinci ineği sağanın aklından ne geçiyordu?
Birinci olarak, birinci insan toplumlarındaki beşerler göğüslü hayvanları ve yavrularını yakından incelerlerdi. Göğüslü bir canlının göğüs bezleri ile yavruları ortasındaki bağlantı, birinci çiftçiler için şaşırtan bir şey olmazdı çünkü birebir halde beşerler da yavrularını besliyorlardı. Natürel ki insan göğsünden çıkan şeyin ne olduğu biliniyordu.
Daha sonra bu birinci çiftçiler, olağanda etini yemek için besledikleri erken devir evcil sığır, koyun yahut keçi sürüsüne bir öbür pencereden bakmaya başladılar. Hayvanların doğum mevsimi yaklaştığında çiftçi, gebe dişileri otlattığı geniş otlaktan daha küçük bir çiftlik alanına getirip onları insan popülasyonuna daha yakın bir yere yerleştirdi. Bu halde hem anneler hem de yeni doğan yavruları yırtıcılardan daha âlâ korunacak ve çiftçi de sıkıntı doğumlara yardımcı olabilecek.
Yeni doğan bir buzağı neredeyse çabucak annesini emmeye başlar. Buzağı emerken ve inek emzirirken, çiftçi de incelemeye başladı. İnsanların çocuklarını emzirmesiyle hayvanların yavrularını emzirmesi ortasında bağ kurdu. İneğin göğsünün insanınkinden daha büyük olduğunu kavradı ve içilebilir bir şey olduğunu düşünerek kendisi memeyi sıkarak bir kaba doldurmaya yeltendi. Burada en güç kısım, hayvana gereğince yaklaşmak ve ineğin kendisine inancını kazandırmak oldu.
Doğal bu altbaşlık altında anlattığımız ve açıklamaya çalıştığımız her şeyin başına bir ‘yüksek ihtimalle’ ibaresi koyabilirdik fakat bu akışı biraz bozardı. Siz yeniden de o denli varsayın çünkü asla nitekim tam olarak insanların birinci kere süt sağmayı nasıl akıl ettiğini %100 olarak bilemeyiz. Lakin bu türlü tarihçilerin ve arkeologların ‘eğitimli tahminlerini’ baz alabiliriz.
Aslında süt ve süt eserleri insan toplulukları tarafından yaygın ve ağır bir formda kullanılmaya başlamadan evvel, insanların ve sığırların üstesinden gelmesi gereken birtakım evrimsel ve teknolojik mahzurlar vardı; bunlar, sığırlarda süt boşaltma refleksinin erken devir sınırlamaları ve alışılmış ki insanlarda laktoz intoleransıydı. Daha sonra beşerler sütü kaynatarak arındırmayı ne vakit akıl etti diye de bir orta konuşuruz.
Özetleyecek olursak:
Birinci sütü sağmayı akıl edenler, yerleşik hayattaki birinci çiftçilerdi diyebiliriz (yeniden başına ‘yüksek olasılıkla’ koyarak). İnsanların emzirdiklerini görerek bir bağdaştırma yaptılar ve daha büyük bir göğüsteki sütü halkını geçindirmek için çıkartabileceklerini düşündüler. Böylelikle birinci süt sağılmış oldu. Siz ne düşünüyorsunuz? Fikirlerinizi yorumlarda bizlerle paylaşmayı lütfen unutmayın.
