Daha evvelki içeriklerimizde çikolata üretmek için Afrika’da kakao emekçileri ve tabiat katliamı üzerinden yaşanan aksiliklerden bahsetmiştik. Ne var ki Afrika’da sömürülen tek şey kakao ağaçları ve iş gücü değil.
Gelin artık daima birlikte, pek çok özel günün vazgeçilmez ikramlarından olan pırlanta yüzüklerin en değerli materyali olan elmasın kânlı ve karanlık kıssasına bir göz atalım.
Tahmin edilenin bilakis, insanoğlu elmaslar ile Afrika’da değil; Hindistan’da tanıştı.
Kelime kökeni olarak Yunanca “adamas”, Arapça ile Farsça “almas” ve Fransızca “diamant” sözlerinden türetilen elmas, “değiştirilemez, kırılamaz” üzere manalara gelmektedir. Her ne kadar elmas Yunanca kökenli bir kelime olsa da tahmin edilenin aksine Hindistan kökenli bir madendir zira bundan yüzlerce yıl evvel yeryüzündeki birinci elmaslar Hindistan ve Brezilya topraklarında çıkarılmıştı.
Aslen karbon elementinin akrabası olan elmas, vakitle değişime uğrayarak elmasa dönüşür. Süs olarak kullanılması MÖ 2000 yıllarına kadar uzanan elmasın, saf bir karbon tipi olduğu modern kimyanın babası olarak da anılan Fransız kimyager Antoine-Laurent de Lavoisier tarafından keşfedilmişti.
Elmasın ana vatanı Hindistan olarak bilinse de Afrika topraklarında ayağınızla takılıp düşebileceğiniz kadar çok elmas yatmaktadır.
Günümüzdeki şimdiki rezerv bilgilerine nazaran en çok elmas madeninin Kanada, Avustralya, Rusya ve Afrika’da olduğu biliniyor. Hatta Afrika’da o kadar çok elmas rezervi vardır ki deyim yerindeyse yolda yürürken muz kabuğu yerine bir elmasa takılıp düşebilirsiniz.
Afrika’nın elmas bakımından bir rezerv cenneti olmasının ortaya çıkmasıyla birlikte, dünya üzerinde çağdaş manadaki birinci elmas ocağı, 1860 yılında iddia edebileceğiniz üzere bir Afrika devleti olan Güney Afrika Cumhuriyeti’nde açıldı. Elmastan evvel de rahat bir hayat süremeyen Afrikalılar için, elmasla bir arada daha da çok kasvet baş gösterecektir.
Elmasın kıymetini belirleyen pek çok kriter var, her ne kadar kuyumcuya gittiğinizde bu bilgiler fonksiyonsuz kalsa da bizler bahsetmemiş olmayalım.
Elmasın karanlık yüzüne geçmeden evvel elmas ile ilgili bilmemiz gereken tahminen de son ayrıntıya değinmesek olmazdı. Kuyumcularda tek taş pırlanta ya da başka çeşitlerdeki takılarda elmas büyüklüğünü tabir etmek için kullanılan, alışılagelmediğimiz ve gündelik hayatta asla kullanmadığımız bir ölçü ünitesi olan “karat” terimini duymuşsunuzdur.
Aslen keçiboynuzu çekirdeği manasına gelen ve Arapça kökenli bir söz olan “kırat”tan türeyen karat, evrensel elmas ölçü ünitesi olarak kullanılır. 1 karatın, 200 miligrama eşit olduğunu söz edebiliriz.
Elmasın pahasını belirleyen faktörlere bakacak olursak şayet; tek modül halinde ne kadar büyükse, karat başına fiyatı da o kadar kıymetlidir. Yani elmasın sabit bir bedeli yoktur. Yeniden tıpkı formda, elmasın rengi, üzerindeki personellik ve ışık geçirgenlik oranları gibi faktörler de elmasın pahasını belirleyen öbür özelliklerdir.
Dünya yıllarca Afrika’nın üzümlerini yiyip, bağını sormadı. Neyse ki artık bağın da üzüm kadar kıymeti var!
Son paylaşılan bilgilere nazaran dünya genelinde her yıl yaklaşık 26 bin kilogram elmas çıkartılıyor. Bu elmasların çok yüksek bir oranı ise kestirim edebileceğiniz üzere Afrika topraklarından elde ediliyor. Afrika’nın karışık bir siyasi yapıya sahip olduğunu ve hatta birtakım yerlerde huzur ve barışın söz manasının bile bilinmediğini duymuşsunuzdur. Pekala ya bu türlü bir coğrafyada elmas üzere kıymetli bir madenin denetimi nasıl sağlanıyor?
Adına ister tez deyin isterseniz de belgelenememiş gerçekler; bilhassa elmas bakımından güçlü Afrika ülkelerinde yaşanan geri kalmışlık, iç savaş ya da devletler ortası savaşların, batılı elmas şirketleri tarafından finanse edildiği ifade ediliyor.
Öyle ki bu dev şirketlerin direkt ya da dolaylı bir biçimde iç savaşları desteklediği, birbiriyle gayret eden her iki örgüte de silah takviyesi sağladığı ya da devlete karşı ayaklanan kümeleri finanse ederek bölgedeki elmasları ederinden çok daha düşük bir fiyata aldığı pek çok kere lisana getirilen bir gerçek. Ne var ki bu insanlık dışı şeytani plan, geç de olsa dünyanın reaksiyonu ile karşılaştı.
Kim bilir tahminen de Afrika’da çokça görülen kızıl renkli toprağa rengini kanlı elmaslar veriyordur!
2003 yılında Birleşmiş Milletler (BM) tarafından başlatılan ve Kimberley Süreci (Kimberley Process Certification Scheme / KPCS) olarak da isimlendirilen protokol ile dünyada reaksiyon çeken elmas pazarı, tabir yerindeyse kirli ellerden arındırılmaya çalışılıyor.
KPCS, temel mantık olarak elmasları savaş elması ve savaş dışı elmas olmak üzere ikiye ayırır. Bir elmasın; savaş, iç savaş ya da rastgele toplumsal bir olay sonucunda ele geçirilmiş kümelerden değil, resmi olarak tanınmış bir devletten satın alınması, elmas gelirlerinin terör örgütü ya da muhakkak bir çeteye aktarılmaması en kıymetli konudur.
Gelgelelim her ne kadar BM, KPCS sayesinde pazardaki savaş elmasları (kirli ya da kanlı elmas da denir) oranının %3’e kadar düştüğünü söz etse de, pek çok bağımsız kuruluş, yolsuzluklar ve dolambaçlı yollarla savaş elmaslarının resmi elmaslara çevrildiğini ve bu sebeple savaş elmasları oranının bu kadar düşük olduğunu söz ediyor.
Kanlı elmasları tercih etmemek için pek çok sebebimiz var lakin birtakım dev şirketler daha çok kâr elde edebilmek için bugün bile kanlı elmas peşinde koşabiliyor.
Öncelikle en genel tabiriyle kanlı elmaslar için çalıntı elmas da diyebiliriz çünkü bu elmaslar devlet onayı olmadan ya da devlete karşın çıkartılan elmaslardır ve geliri büsbütün yasa dışı örgütlere aktarılır. Bu örgütler; yerel halkı silah zoruyla çalıştırır, toplu tecavüz ve katliamlar yapar, çalışmayı reddedenlerin oy kullanmasını engellemek için kollarını keser ve çocukları zorla silahlandırarak örgütlerine dahil ederler.
Özellikle 1991–2002 Sierra Leone İç Savaşı’nda yasa dışı elmaslar çokça piyasaya sürülürken; çocuklar askere alınmış, köylerde bayanlara toplu halde tecavüz vakaları yaşanmış, savaşa katılmayıp madenlerde çalışmayı reddeden erkeklerin kolları kesilmiş ve daha pek çok insanlık dışı olay yaşanmıştı. Kestirim ediyoruz ki tüm bu yaşananlar, yasa dışı elmasları tercih etmemek için geçerli bir sebeptir.
Kanlı elmaslar ile piyasayı manipüle etmek çok daha kolay olduğu için temiz elmaslar da kıymetinden daha değerliye satılıyor.
Kanlı elmaslar birden fazla vakit rüşvet ve dolambaçlı yollarla bir halde yasal elmasa çevrilirken; takibi yapılamayan bu elmaslar, dev şirketler tarafından gizlenir ve bu sayede elmasların piyasası da yükseltilmiş olur. Arz-talep istikrarında gizlenen elmaslar sayesinde gereğince kâr elde eden şirketler, daha sonra bu elmasları piyasaya sürer. Elmasların vaktinden evvel piyasaya sürülmesi durumunda ise piyasada daha fazla elmas olacağı için paha kaybı yaşanacaktır.
Kanlı Elmas(Blood Diamond) sineması, insanların kanlı elmaslar konusunda bilgi sahibi olması bakımından KPSC’ye oranla daha büyük bir muvaffakiyet sağladı.
Pek çok sinema eleştirmeni, kaliteli sinemaların ortak tarafı olarak sinemaların insan hayatına olan tesirini müşahedeler. Kaliteli üretimlerin neredeyse tamamı, bir şekilde beyaz perdeden sıçrayıp gerçek hayata geçerek insanların hayatına direkt tesir etmiş filmlerdir. Hiç elbet Kanlı Elmas sineması de gösterime girdikten sonra, kanlı elmasla olan uğraşın artmasındaki en değerli etkenlerden biriydi.
Yasa dışı elmasların öyküsünü daha düzgün anlayabilmeniz için, başrollerinde Leonardo DiCaprio ve Jennifer Connelly’nin yer aldığı, 2006 üretimi Kanlı Elmas (Blood Diamond) isimli sineması izlemenizi tavsiye ederiz.
Bonus: Kuyumcularda işinize yaramasa da elmaslar hakkında bilmeniz gereken birkaç ufak ayrıntı daha:
Eski bir gelenek olarak günümüzde de nişan ve evliliğin simgesi olarak kullanılan elmaslar, aslında ortalama 3,5 milyar yaşındadır. Bu kadar yaşlı olan bir madenin bizlere uzaklığı ise yerden yaklaşık 250 km’dir fakat bazen yerin 800 km derinliğinde bile elmaslarla karşılaşılabiliyor.
Isıyı çok yeterli ileten bir husus olarak bilinmesine karşın elmaslar elektriği olağan kaidelerde asla iletemezler. Bu sebeple çok kuvvetli bir yalıtkan olarak da bilinirler. Son olarak uzaydaki birtakım gezegenlerin elmas bakımından dünyamıza nazaran çok daha varlıklı olduğu, beyaz cüce gezegen olarak da isimlendirilen birtakım soğuk yıldızların neredeyse büsbütün elmaslardan oluşabileceği ve birtakım gök taşlarında da elmasa rastlandığı görülmüştür.
Peki ya sizler kanlı elmaslar hakkında neler düşünüyorsunuz?
Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 /
