Sanatın hangi tipini seviyor olduğunuz büsbütün öznel bir durum lakin ister sevin ister sevmeyin, sıra dışı sanat dediğimiz vakit herkesin aklına elbet İspanyol ressam Salvador Kısmı gelecektir. Salvador Kısmı imzalı tüm yapıtlarda amaçlanan, bilinçaltındaki kanıları bilerek su yüzeyine çıkarmak ve olduğu üzere yansıtmaktır. Bu nedenle tüm bu eserler en yumuşak tarifiyle değişiktir.
Salvador Dali’nin asıl üretim alanı elbette fotoğraftır lakin kendisi sinema de çekmiş, heykel de yapmış, vitrin de süslemiş ve son olarak bir müze bile kurmuştur. Karşılaşıp sohbet etsek pek çoğumuzun oldukça rahatsız olacağı biri olsa bile yeniden de bugüne bıraktığı yapıtlarla sanat dünyasında yeni bir soluk yarattığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Gelin Salvador Kolu kimdir, hayatı ve yapıtları üzerinden tüm ayrıntılarıyla görelim.
Salvador Kısmı kimdir? Öfke dolu bir çocuk:
Tam ismiyle Salvador Felipe Jacinto Kolu y Domenech, 11 Mayıs 1904 tarihinde İspanya’nın Barcelona kentinin dışındaki ufak bir köy olan Figueras’ta dünyaya geldi. Salvador Dali’den evvel doğan kardeşi şimdi bebek yaşta hayatını kaybetmişti. Bu mevt, sanatçı için son derece kıymetlidir zira ailesi tarafından kendisine sık sık ölen kardeşinin reenkarnasyonu olduğu söylenmiştir. Çocukluğunda yaşadığı bu durum, tahminen de onun tüm hayatını değiştiren ruhsal problemlerin temelini attı.
Salvador Dali’nin sanata olan ilgisi ve yeteneği daha çocuk yaşta kendini muhakkak ediyordu. Sanat yeteneğinin yanı sıra kendisinin ailesine ve arkadaşlarına karşı olur olmadık vakitlerde öfke patlamaları yansıttığı da söylenir. 10 yaşında Madrid Hoş Sanatlar Okulu’na gitmeye başlayan Dali’nin 16 yaşında annesini kaybetmesi hayatındaki en büyük darbe oldu. Babasıyla birlikte yaşarken dört elle sanata sarılarak izlenimci ve noktacı sanat tarzlarını denemeye başladı.
Bir sanat okulu öğrencisine nazaran bile sıra dışı bir üslubu vardı:
Salvador Kısmı, 1922 yılında Madrid’de bulunan San Fernando Özel Fotoğraf, Heykel ve Gravür Okulu’na gitmeye başladı. Sanat okulu öğrencilerinin farklı bir üslubu olması olağandır fakat Kolu daha da sıra dışıydı. Devrine nazaran alışılmamış bir formda upuzun saçları vardı, 19. yüzyıl İngilizleri üzere giyiniyordu ve onu züppe olarak anmalarını sağlayan bir pantolonu vardı. Okul hayatı boyunca pek çok farklı sanat akımını yakından tanıma fırsatı bulan Kolu,1926 yılındaki mezuniyet imtihanında bir hocasına hakaret ettiği için okuldan kovuldu.
Sonraki aylarda Paris’e yaptığı bir seyahat hayatını değiştirecekti zira burada ünlü ressam Pablo Picasso’yu şahsen stüdyosunda ziyaret etme bahtı buldu. Kübizmi tanıdığı bu devirde fütürizmi, Sigmund Freud’un psikanalitik kavramlarını, metafizik ressamları ve sürrealizmi inceledi. Gerçekliği yine yorumlama ve algıyı değiştirme kavramlarını keşfeden Kısmı, bu devirde birinci önemli yapıtlarını verdi.
Dali fotoğraflarından daha rahatsız edici olan Kolu sineması:
1928 yılında Salvador Kısmı ve üretimci Luis Buñuel, Un Chien Andalou isimli kısa ve deneysel bir sinema yaptılar. Çok sert sahnelere sahip olan sinema genel olarak sevilmedi fakat Parisli sürrealistler bu işe bayıldılar. Paul Eluard ve karısı Gala, Dali’yi sürrealistler kümesine çağırmak için meskenine gittikleri vakit garip bir şey oldu, aşk. Gala ve Kolu birbirlerini görür görmez aşık oldular. Bu aşk nedeniyle Gala boşandı ve Dali’nin ebedi aşkı olarak birinci adımı attı.
André Breton tarafından sürrealistlere katılma daveti alan Kısmı, Paris’e taşındı. Dali burada yaratıcı süreç üzerindeki şuurlu denetimin bastırılması teorisine odaklandı. Dali bu teoriyi bir adım ileri taşıdı. Sanatkarın kendi denetimi ile bilinçaltına erişebileceğini söylediği paranoyak eleştirel ya da paranoya kritik ismi verilen bir metot keşfetti. Kısmı kendini bu hale sokuyor, sonra çıkıyor ve çiziyordu. Ona nazaran bu çizdikleri elle boyanmış düş fotoğraflarıydı.
Salvador Dali’nin bu devirden sonraki çizimleri kimileri için giderek rahatsız edici olmaya başladı. Paranoya kavramını, baba figürünü, iktidarsızlığı, cinselleştirilmiş kaygıları, kemikleri ve öteki objeleri kendi geçmiş travmaları üzerinden anlatıyordu. Dali’nin bu en yaratıcı devrinde ferdî hayatında sıkıntılar başlamıştı. Gala kendisinden 10 yaş büyüktü ve babası bu durumu kabul etmiyordu. Bir röportajında eğlenmek için annesinin portresine tükürdüğünü söylemesi bardağı taşıran son damla oldu ve babası onu konuttan kovarak tüm ipleri kopardı.
Dali bir faşist yanlısıydı:
1934 yılında İspanya’da Francisco Franco önderliğinde ortaya çıkan faşist idare tüm sanatkarları rahatsız ediyordu, Kolu hariç. Hatta Dali bu yüzden sürrealist kümeden kovulmuştu. Ancak ben kendim sürrealizmim diyerek yoluna devam etmiştir. Bu nedenle sürrealist sanatkarların Dali’ye olan bakışları ve onunla olan bağlantıları her vakit biraz karmaşık olmuştur.
Sonraki yıllarda Salvador Kısmı, eşi Gala ile birlikte dünyayı gezmeye başladı. Pek çok kıymetli isimle tanıştığı bu seyahatlerde hayatını değiştiren ise idolü olarak gördüğü Sigmund Freud ile tanışması oldu. Dali’nin yapıtları incelendiği vakit bu tanışmanın hakikaten bir milat olduğunu söylemek mümkün. Bu sırada Dali’nin talihi dönmüş ve İngiliz şair Sir Edward James ile tanışmıştır. James hem Dali’nin tüm yapıtlarını satın almış hem de onu iki yıl boyunca finansal olarak desteklemiştir.
Dali, Amerika’da ortalığı karıştırıyor:
Amerika Birleşik Devletleri’ne yaptığı ziyaretler sırasında Kısmı ortalığı oldukça karıştırıyordu. Gala ve Kısmı, davet edildikleri etkinliklere garip kıyafetler giyerek gidiyor, sahneye dalgıç kıyafetiyle çıkıyor, kesinlikle her yerde isminden kelam ettiriyordu. Amaç yıldız olmaktı. Hollywood’a gözünü diken Kolu, burada direktör Alfred Hitchcock ile tanıştı ve onun 1945 üretimi Spellbound sineması için bir düş sekansı yarattı.
1948 yılında Port Lligat’a dönen Kolu ve Gala, burada kendilerine dev bir villa yaptılar ve 30 yıl boyunca burayı bir ana üs üzere kullandılar. Kısmı burada metrelerce büyüklükteki tuvallere 20’ye yakında eser yaptı. Bu yapıtlarda optik illüzyonlar, negatif boşluklar ve görsel söz oyunları vardı.
Salvador Kısmı bu konutta epeyce münzevi hayat sürüyordu lakin dışarı her çıktığında büyük bir gösteri yapmayı da ihmal etmiyordu. Kuğu yumurtası içiyor, karnabahar dolu otomobille geziyor, beyin dalgalarını kaydeden bir monitöre bağlıyken imza veriyordu. ABD ziyaretlerinde kaldığı otelin lobisi savaş alanına dönüyordu. Hatta bir gece yeniden bu türlü bir partide Andy Warhol tarafından kendisine ikram edilen bir tablonun üzerine işedi. Elbette tüm bu yaptıkları etrafı tarafından hayranlıkla izleniyordu.
Çılgın dahinin acıklı sonu:
Salvador Kısmı, 1971 yılında Gala için aldığı bir kaleye kendini kapattı. O müsaade vermeden kimse içeri giremiyordu. Depresyonu ve terk edilme korkusu giderek artıyordu. Gala’nın onu güzelleştirmek için verdiği reçetesiz ilaçlar istikrarını uygunca bozdu. Tüm badirelere karşın 1974 yılında Kısmı Tiyatro Müzesi’ni kurmayı başardı. 23 ocak 1989 tarihinde, en sevdiği plak olan Tristan ve Isolde’yi dinlerken kalp yetmezliğinden hayatını kaybetti. Vücudu, kendi yaptığı müzenin altına gömüldü.
Salvador Dali’nin ünlü yapıtlarından kimileri:
The Burning Giraffe / 1937
Tuna Fishing / 1966 – 1967
Dream Caused By The Flight Of A Bee Around A Pomegranate A Second Before Awakening / 1944
Galatea Of The Spheres / 1952
Metamorphosıs Of Narcissus / 1937
Christ Of Saint John Of The Cross / 1951
The Great Masturbator / 1929
Soft Construction With Boiled Beans / 1936
Swans Reflecting Elephants / 1937
The Persistence Of Memory / 1931
Sanat dünyasının elbet en sıra dışı isimlerinden bir tanesi olan Salvador Kolu kimdir sorusunu hayatı ve yapıtları üzerinden inceledik. Salvador Dali’yi ve yapıtlarını seviyor musunuz? Niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
