Tanzimat Periyodu birçok yenilik ve ıslahatın gerçekleştiği bir periyottu. Çağdaşlaşma ismine birçok siyaset Türk tarihinde birinci defa uygulandı. Bu devir, Osmanlı Devleti’nde ve Türk tarihinde anayasallaşma sürecinin başlangıcı olarak kabul ediliyor.
Sosyal ve kültürel ıslahatların üst üste gerçekleşmesi sanatı da epey etkiledi. Bu nedenle fermanın akabinde oluşan Tanzimat Edebiyatı iki periyoda ayrıldı. 1. Tanzimat Dönemi ve 2. Tanzimat Dönemi olarak isimlendirilen bu iki devir, birbirinden farklı birçok özelliği içerisinde barındırmakta. Tüm farklılıklara karşın bu periyotlar kimi emsal özelliklere de sahip. Gelin birlikte Tanzimat Devri nedir, ne vakitti ve nasıl bir periyottu üzere soruları cevaplayalım ve Tanzimat Edebiyatı ile ilgili bilinenleri inceleyelim.
İçindekiler
En temelden başlayalım: Tanzimat Periyodu nedir?
Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesiyle başlayan Tanzimat Periyodu yeniliklerin, hak ve özgürlük hislerinin ağır olarak yaşandığı bir periyottur. Bu periyotta birçok hukukî ıslahat yapıldı ve tüm Osmanlı vatandaşlarına eşit hak ve özgürlükler verildi.
Dönem boyunca Osmanlıcılık ve Batıcılık fikir akımlarının öncülüğünde siyasetler geliştirildi. Fransız Devrimi’nin akabinde kimi azınlıklar giderek artan ulus devlet istekleriyle Osmanlı’dan bağımsızlarını ilan ettiler. Toprak ve güç kaybının engellenmesi için Osmanlıcılık fikir akımı merkeze alınarak tüm vatandaşlara eşit hak ve özgürlükler verildi. Her ne kadar amaçlanan şey azınlıkların Osmanlı’ya bağlılığını sağlamak olsa da, hedeflenen şeye ulaşılamadı. Azınlıkların birçok kendini Osmanlı’ya ilişkin hissetmedi.
Tanzimat periyodu ne vakittir?
İçeriğimizin başlarında da bahsettiğimiz üzere Tanzimat Dönemi, Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile başladı. 3 Kasım 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı sonrası toplumsal ve kültürel açıdan birçok kavram derinden etkilendi.
Bu ıslahat süreci boyunca en çok etkilenen sanat kısımlarından biri edebiyat oldu. Edebiyatçılar tarafından 2 periyoda ayrılan Tanzimat Edebiyatı birbirinden farklı birçok görüşü içinde barındırdı. Birinci periyot 1860’tan 1876’ya kadar, İkinci Tanzimat Edebiyatı Periyodu ise l. Meşrutiyet’in ilanını da kapsayıp 1876’dan 1895’e kadar sürdü. Gelin bu iki edebi periyoda daha yakından bakalım.
Bu periyottaki Tanzimat Edebiyatı’nın özellikleri nelerdir?
1. Tanzimat Edebiyatı devrinin özellikleri:
- Dönemin sanatkarları divan edebiyatını eleştirmelerine karşın onun tesirinden kurtulamadı.
- Vatan, millet, hak, hukuk, adalet ve özgürlük üzere kavramlar birinci kere edebi yapıtlarda yerini aldı.
- Batılı manada birinci eserler bu devirde verildi.
- Edebiyatımızdaki roman, modern kıssa, tiyatro, gazete, makale, eleştiri ve anı üzere cinslerin birinci örnekleri bu devirde verildi.
- Edebiyat, toplumu eğitmek ve bilinçlendirmek için bir araç olarak görüldü.
- Sanatçıların birçok lisanın sadeleşmesi gerektiğini dile getirdi ancak devir içerisinde rastgele bir aksiyona geçilmedi.
- Dönemin birçok müellifi ve şairi birebir vakitte devlet yöneticisiydi. Bürokratlar edebiyatta faal rol oynadı.
- Klasisizm (Şinasi, Ahmet Vefik Paşa) ve romantizm (Namık Kemal, Ahmet Mithat) edebi akımlarından etkilenildi.
1. Tanzimat Edebiyatı, eski edebiyat özelliklerini eleştirici bir yapıya sahipti. Devrin siyasetleriyle paralel olarak sanatkarlar tarafından yenilikçi bir hal benimsendi. Devrin en değerli muharrirlerinden kimileri Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami ve Ahmet Vefik Paşa’dır.
Sanatçılar tarafından birçok edebi çeşitte birinci örneklerin verildiği bu devirdeki en değerli gelişmelerden biri de birinci özel gazetenin kurulması oldu. Tarihimizdeki ilk özel gazete olan Tercümân-ı Ahvâl, 22 Ekim 1860’ta Agah Efendi ve Şinasi tarafından kuruldu.
Ahmed Vefik Paşa, Ziya Paşa ve Refik Bey’in sık sık bu gazetede yazıları yer aldı. Bu yazılarda Osmanlı toplumunun geri kalma nedenleri ve ülkede olup bitenler tartışılıyordu. Edebi yapıtların de yayımlandığı gazetede, Batılı biçimde birinci Türkçe oyun olan Şinasi’nin Şair Evlenmesi de yazılı bir dizi olarak yayınlamıştı. Gazete, eğitim sistemine sert tenkitlerde bulunan bir yazı sebebiyle Mayıs 1861’de iki hafta mühletle kapatıldı. Bu olay Türk basınında yayın durdurmanın ilk örneği oldu. Tercüman-ı Ahval gazetesi 11 Mart 1866’da yayın hayatına son verdi.
2. Tanzimat Edebiyatı devri özellikleri:
- İstibdat (Baskı) Periyodu içinde bulunduğu için edebiyat halktan uzaklaştı. Çoğunlukla seçkinlere yönelik eserler üretildi.
- Dil evvelki devrin tersine epey ağırlaştırıldı.
- Sanat, sanat içindir, görüşü benimsendi.
- Bireysel bahislere dönüldü, bireyin iç dünyasını yansıtan eserler yazıldı.
- Tiyatro yapıtları okunmak için yazıldı.
- Bu devirde realizm ve natüralizm baskın akımlar olarak görüldü.
- Gazetecilik, İstibdat Devri sebebiyle birinci devirdeki toplumsal tesirini ve fonksiyonunu yitirdi. Siyasal ve toplumsal içerikli yazılar yerini günlük sıradan olaylara bırakır.
- Toplumsal problemleri ele alan makalelerin yerini, edebi gayeyle yazılan makaleler aldı.
- Önceki periyoda misal olarak periyot içerisinde hece ölçüsü denendi ancak aruz ölçüsü egemenliğini sürdürmeye devam etti. Divan Edebiyatı nazım biçimlerini tercih eden sanatkarların sayısı azaldı.
- Sanatçılar, “Güzel olan her şey şiirin konusu olabilir.” anlayışını savundu. Şiirin konusu olarak ferdî hususlar ele alındı.
- Birinci Tanzimat Edebiyatı Dönemi’ne nazaran daha nitelikli eserler üretildi, roman ve hikaye üzere çeşitler gelişti.
- Realizm akımının tesiriyle gözleme değer verilmiş, olay ve şahıslar daha gerçekçi anlayışla anlatılmıştır.
- Dönemin kıymetli sanatkarları Nabizade Nazım naturalizmden, Recaizade Mahmut Ekrem ve Samipaşazade Sezai realizmden, Abdülhak Hamit Tarhan ise romantizmden etkilendi.
2. Tanzimat Devri Edebiyatı sanatkarları: Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Samipaşazade Sezai, Nabizade Nazım, Muallim Naci, Direktör Ali Bey ve Ahmet Cevdet Paşa‘dır. Öte yandan ikinci devirde eserler yazan Muallim Naci, bulunduğu dönemdeki Divan Edebiyatı’nın tek destekçisidir.
Dönem boyunca yazılan eserler İstibdat Dönemi sebebiyle toplumsal olaylardan ve toplumsal mevzulardan uzak bir biçimde kaleme alınmıştır.
Tanzimat Devri yenilikleri ve ıslahatları nelerdir?
- Islahat Fermanı ilan edildi.
- İl genel meclisleri kuruldu.
- İltizam yolu ile aşar vergisi toplama tarzı kaldırıldı ve maliye bakanlığı tarafından toplanması kararlaştırıldı. Bu karar devletin çağdaşlaşma sürecini destekleyici bir gelişme oldu.
- Cizye ölçüsünün belirlenmesi işi patrikhaneye verildi.
- Kaime isminde birinci kâğıt para basıldı. Bu gelişmeye ek olarak çağdaş bankacılık sistemine yönelik birçok adım atıldı.
- İlk dış borç Kırım Savaşı sırasında o devirlerde birçok mevzuda müttefikimiz olan İngiltere’den alındı.
- İlk demiryolu sınırı olan İzmir- Aydın sınırı kuruldu.
- İlk telgraf okulu açıldı.
- Eğitim bakanlığı kuruldu. Okullar birinci, orta, lise ve yüksekokul olarak kategorize edildi.
- Öğretmen okulları ve bürokrat yetiştirmek için mülkiye mektebi açıldı.
- Okullara birinci kere kız öğrenciler alınmaya başlandı.
- Şer’i kanunların yanında Batılı stilde kanunlar yapıldı, böylelikle hukuk sisteminde standardizasyona gidildi.
- İlk kez bir padişah kendi hukukun üstünlüğünü tanıyarak kendi yetkisini kısıtladı.
- Tüm Osmanlı vatandaşlarına özel mülkiyet hakkı tanındı.
Tarihimizdeki çağdaşlaşmanın ve ıslahatların en ağır olarak gerçekleştiği 19. Yüzyıl, içinde birçok açıdan birincileri barındırmakta. Bilhassa Tanzimat Devri’nde eğitimde bayanların önünün açılmasından, kuvvetler ayrılığına ve hukukun üstünlüğüne birçok ıslahat yapıldı.
Tanzimat periyodu padişahları kimlerdir?
- I. Abdülmecid (1839 – 1861)
- Abdülaziz (1861 – 1876)
- V. Murad (30 Mayıs 1876 – 31 Ağustos 1876)
- II. Abdülhamid (1876 – 1909)
I. Abdülmecid periyodunda, Tanzimat Fermanı ile başlayan Tanzimat Devri dört farklı padişahı içinde barındırmaktadır. I. Abdülmecid sonrası tahta geçen Abdülaziz, 30 Mayıs 1876 darbesiyle tahttan indirildi. Darbeciler, akli istikrarı yerinde olmamasına karşın tahta geçirilen V. Murad‘ın birkaç aylık idaresinin ardından Meşrutiyet’i ilan etme şartıyla anlaştıkları II. Abdülhamid‘i tahta geçirdi.
II. Abdülhamid 1878’de meclisi kapatıp anayasayı askıya aldı. Böylelikle İstibdat yani baskı dönemi başlamış oldu. Bu esaslı değişimler Türk edebiyatını ve toplumunu toplumsal açıdan derinden etkiledi.
Sonuç: Tanzimat Periyodu, Osmanlı Devleti İçin Nasıl Bir Periyottu?
Türk tarihi boyunca birinci defa bir hükümdar hukukun üstünlüğünü tanıyıp kendi yetkilerini kısıtladı. Tanzimat, birtakım tarihçiler tarafından kuvvetler ayrılığının tarihimizdeki birinci örneği olarak görülmektedir.
Bu periyotta çağdaş bir devlet yapısının oluşumu ismine birçok adım atıldı, devlet kurumlarının işleyişi sistemleştirildi. Eğitim ve iktisat alanlarında çağdaş kurumlar, bakanlıklar kuruldu. Tüm Osmanlı vatandaşları hak ve özgürlükler bakımından eşit pozisyona getirildi. Bununla birlikte yenilik ve ıslahatlardan etkilenen Türk Edebiyatı epeyce gelişti ve çağdaşlaştı. Tanzimat’ın edebiyata tesiri iki farklı periyoda ayrıldı, iki başka periyotta de edebiyatımıza birçok farklı edebi eser kazandırıldı.
Tanzimat Fermanı ile başlayan bu devirde azınlıkların Osmanlı’ya bağlanması için birçok ıslahat yapılmasına karşın kimi azınlıklar ulus devlet isteklerini devam ettirdi. Osmanlıcılık ve Batıcılık fikir akımlarını merkeze alarak oluşturulan siyasetler istenilen sonucu beraberinde getiremedi.
Türkiye bayan ulusal voleybol grubumuzun başarılı oyuncuları...