İçinde yaşadığımız Anadolu toprakları, bulunduğu bölge nedeniyle tarih boyunca tüm jeolojik oluşumların merkez noktası pozisyonunda olmuştur. Tersiyer olarak isimlendirilen üçüncü jeolojik vakitte yani günümüzden yaklaşık 20 milyon evvel ise bölgede volkanik alanlar oluşmuştur. Evet, ülkemizde volkanik alanlar vardır. Üstelik bugün etrafında kent merkezlerinin kurulduğu pek çok kıymetli alanda bu yanardağlar bulunmaktadır.
Elbette Türkiye’deki yanardağlar faal değildir ancak bir vakitler hayli etkinlerdi. Yani ülkemizdeki yanardağlar sönmüş olarak kabul ediliyor ama bunların büsbütün sönmüş olduğundan bahsetmek mümkün değil zira çok ağır olmasa bile birtakım yanardağlarda hala buhar ve gaz çıkışı olduğu görülmüştür. Gelin Türkiye’deki yanardağlara ve öne çıkan özelliklerine yakından bakalım.
Türkiye’deki yanardağlar:
Hasan Dağı
Aksaray hudutları içerisinde bulunan Hasan Dağı, 3268 metre yüksekliktedir. İki krateri, Büyük Hasan ve Küçük Hasan olarak anılmaktadır. Ülkemizdeki en genç volkanik dağlardan bir adedidir. Püsküren magmalarla genişlediği için volkanik koni görünümüne sahiptir. 20 Eylül 2020 tarihinde bölgede meydana gelen 5.3 şiddetindeki zelzelede basınçlı gaz çıkışı yaşanmıştır. Daha da değerlisi, 2021 yılının Kasım ayında yapılan çalışmalarda magma seviyesinde yükselmeler olduğu görülmüştür.
Tendürek Dağı
Ağrı’nın Doğubeyazıt ilçesi ile Van’ın Çaldıran ilçesi sonları içinde bulunan Tendürek Dağı, 3533 metre yüksekliğindedir. Büyük Tendürek ve Küçük Tendürek olarak isimlendirilen ikiz volkanik koniden oluşmaktadır. Küçük Tendürek’te içinde 50 derece sıcaklıkta suyun olduğu bir krater gölü bulunmaktadır. Tendürek Dağı’nda en son 1855 yılında kimi volkanik faaliyetler yaşandığı tespit edilmiştir.
Ağrı Dağı
Iğdır ve Ağrı hudutları içerisinde bulunan Ağrı Dağı, 5137 metre yüksekliğiyle Türkiye’nin en yüksek dağıdır. Tarih boyunca heybetiyle pek çok kültürde kendine yer edinen Ağrı Dağı’nın, Nuh Tufanı sonrası Nuh’a ilah tarafından yaptırılmış olan gemiye konut sahipliği yaptığı düşünülüyor. Zirvesinde dört mevsim boyunca erimeyen Türkiye’nin en büyük buzulu vardır. Ağrı Dağı’nda en son 1840 yılında birtakım volkanik faaliyetler yaşandığı tespit edilmiştir.
Nemrut Dağı
Bitlis’in Tatvan ilçesi sonlarında bulunan Nemrut Dağı, 2948 metre yüksekliğindedir. Van Gölü’nün batısında bulunan Nemrut Dağı, Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki en yüksek dağlardan bir adedidir. Nemrut Dağı’nın doruğunda bulunan kraterde Nemrut Gölü bulunmaktadır. Serin ve nemli bir iklime sahip olduğu için dağın birtakım bölgelerinde Akdeniz iklimi görülmektedir. Nemrut Dağı’nda en son 1692 yılında kimi volkanik faaliyetler yaşandığı tespit edilmiştir.
Erciyes Dağı
Kayseri hudutların içerisinde bulunan Erciyes Dağı; sertleşmiş lav, tüf ve kül katmanından oluşmuş konik biçimli bir stratovolkandır. 3916 metre yüksekliğinde olan Erciyes Dağı, İç Anadolu Bölgesi’nde bulunan en yüksek dağdır. Kuzey yamacında buzul bulunur. Bölgesinde soğuk ve orta nemli bir iklim yaşanmasına neden olur. Erciyes Dağı’nda en son milattan evvel 253 yılında birtakım volkanik faaliyetler yaşandığı tespit edilmiştir.
Süphan Dağı
Bitlis hudutları içerisinde bulunan Süphan Dağı, 4158 metre yüksekliğindedir. Van Gölü’nün kuzeyinde bulunan Süphan Dağı; sertleşmiş lav, tüf ve kül katmanından oluşmuş konik biçimli bir stratovolkandır. Dağcılık faaliyetlerinin yaygın olarak yapıldığı Süphan Dağı’nın doğu ve güney yamaçlarına Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül aylarında tırmanış yapılır. Süphan Dağı’nda en son günümüzden yaklaşık 12 bin yıl evvel başlayan Holosen periyotta volkanik faaliyetler yaşandığı tespit edilmiştir.
Göllü Dağ
Niğde sonları içerisinde bulunan Göllü Dağ, 2172 metre yüksekliğindedir. Göllü Dağ’ın doruğundaki kraterde bir göl bulunmaktadır. Göllü Dağ üzerinde milattan evvel 8 yılına tarihlenen Hitit medeniyetine ilişkin kalıntılar bulunmuştur. 1996 yılında yapılan hafriyatlarda, birinci insanların Afrika’dan Avrupa’ya geçerken bu bölgeyi kullandıklarına dair izler bulunmuştur. Göllü Dağ’da en son günümüzden yaklaşık 12 bin yıl evvel başlayan Holosen periyotta volkanik faaliyetler yaşandığı tespit edilmiştir.
Kula Tepeleri
Manisa’nın Kula ilçesi hudutları içerisinde bulunan Kula Zirveleri, ülkemizde bulunan en genç volkanik alanlardan bir adedidir. Bölgede yapılan çalışmalarda bazı ilkel ayak izleri tespit edilmiştir. Kula Dorukları yaklaşık 750 metre yüksekliğindedir. Kula Tepeleri’nde en son günümüzden yaklaşık 12 bin yıl evvel başlayan Holosen periyotta volkanik faaliyetler yaşandığı tespit edilmiştir.
Acıgöl-Nevşehir
Nevşehir sonları içerisinde bulunan Acıgöl-Nevşehir alanı, 1689 metre yüksekliğindedir. 400 metre genişliğinde olan Acıgöl-Nevşehir, volkanik bir patlama sonrası toprağın çökmesi nedeniyle oluşmuş bir kalderadır. Acıgöl-Nevşehir’de en son günümüzden yaklaşık 12 bin yıl evvel başlayan Holosen periyotta volkanik faaliyetler yaşandığı tespit edilmiştir.
Akyarlar
Muğla’nın Bodrum ilçesi hudutları içerisinde bulunan Akyarlar, 172 metre yüksekliği ile ülkemizdeki en küçük yanardağdır. Akyarlar altında hala güç bulunmaktadır. Bu nedenle sönmüş olarak değil, uykuda olarak kıymetlendirilir. Akyarlar’da en son ne vakit volkanik faaliyetler yaşandığı kesin olarak bilinmiyor.
Karaca Dağ
Diyarbakır, Mardin, Şanlıurfa vilayetlerinin sonları içerisinde bulunan Karaca Dağ 1952 metre yüksekliğindedir. 120 kilometrelik bir çapı ve 8 bin metrekarelik bir alanı vardır. Bazaltik lavlardan oluşmuş olan Karaca Dağ’ın %2 üzere son derece düşük bir eğimi vardır. Günümüzden 100 bin yıl evvel olduğu iddia edilse de Karaca Dağ’da en son ne vakit volkanik faaliyetler yaşandığı kesin olarak bilinmiyor.
Karadağ
Karaman sonların içerisinde bulunan Karadağ, 2288 metre yüksekliğindedir. Beştepe, Kızıltepe ve Mahalaç Zirve olarak isimlendirilen üç farklı doruğun birleşmesiyle oluşmuştur. Karadağ’da pek çok ikincil zirve bulunmaktadır. Bunun manası, bu yanardağın farklı vakitlerde pek çok kere patlamış olmasıdır. Karadağ’da en son ne vakit volkanik faaliyetler yaşandığı kesin olarak bilinmiyor.
Erzurum-Kars Platosu
Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğu kısmında yer alan Erzurum-Kars Platosu, volkanik bir alandır. Yüksekliği yaklaşık 3 bin metre olan Erzurum-Kars Platosu, Arap Levhası ve Anadolu Levhasının çarpışması sonrası oluşmuştur. Günümüzden 2.5 milyon öncesine kadar sürdüğü iddia edilse de Erzurum-Kars Platosu’nda en son ne vakit volkanik faaliyetler yaşandığı kesin olarak bilinmiyor.
Karapınar Düzlüğü
Konya’nın Karapınar ilçesi hudutları içerisinde bulunan Karapınar Düzlüğü, 1302 metre yüksekliğindedir. Karapınar Düzlüğü içerisinde kül konisi, Meke Krater Gölü ve Acıgöl bulunmaktadır. Uydu imajları incelendiği vakit bölgenin Ay yüzeyine benzediği görülmüştür. Karapınar Düzlüğünde en son ne vakit volkanik faaliyetler yaşandığı kesin olarak bilinmiyor.
Bir vakitler etkin olan fakat bugün bile vakit zaman tehlikeli olabilecek Türkiye’deki yanardağları listeledik ve kısaca öne çıkan özelliklerinden bahsettik. Unutulmuş olsa bile aslında büyük bir sarsıntı sonucunda bu yanardağların apansız etkin hale gelebileceği tehlikesini göz gerisi etmemek gerekiyor.
